Dublinliler - James Joyce

245 Pages·2010·1.03 MB·Turkish

by  James Joyce

JAMES JOYCE • Dublinliler
JAMES JOYCE 1882’de Dublin’de doğdu. Değişik
anlatım özelliklerinden esinlenerek oluşturduğu bilinç akışı
tekniğiyle 20. yüzyıl edebiyatını büyük ölçüde etkiledi.
Hemen hemen bütün yapıtlarında esin kaynağı olarak
doğduğu ve büyüdüğü Dublin’i kullandı. 1941’de Zürih’te
ölen Joyce’un başlıca yapıtları şunlardır: Dubliners (1914;
Dublinliler, iletişim Yayınları, 1987), A Portrait of the Artist
as a Young Man (1916; Sanatçının Bir Genç Adam Olarak
Portresi, İletişim Yayınları, 1989), Ulysses (1922; Ulysses,
Yapı Kredi Yayınları, 1996), Finnegans Wake (1939), Exiles
(1918).
İletişim Yayınları
Dünya Klasikleri
ISBN-13: 978-975-470-036-7
© 1987 İletişim Yayıncılık A. Ş.
1-9. BASKI 1987-2011, İstanbul
10. BASKI 2012, İstanbul
11. BASKI 2012, İstanbul
DİZİ EDİTÖRÜ Orhan Pamuk
EDİTÖR Belce Öztuna
KAPAK Suat Aysu
KAPAK FOTOĞRAFI Bir Dublin kartpostalı
UYGULAMA Haşan Deniz
DÜZELTİ Canan Güzel
BASKI ve CİLT Sena Ofset
SERTİFİKA NO. 12064
Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi B Blok 6. Kat No. 4NB 7-
9-11 Topkapı 34010 İstanbul Tel: [phone] İletişim
Yayınları sertifika no. 10721 Binbirdirek Meydanı Sokak
İletişim Han No. 7 Cağaloğlu 34122 İstanbul
Tel: [phone] •
Faks: 212.516 12 58
e-mail: [email protected] •
web: www.iletisim.com.tr
JAMES JOYCE
Dublinliler
Dubliners
ÇEVİREN Murat Belge
MURAT BELGE’NİN ÖNSÖZÜYLE
ÖNSÖZ
MURAT BELGE
Dublinliler, James Joyce’un bütün hikâyelerinin toplandığı
kitaptır. 1914’te yayımlanmıştır ve yayımlanan ilk önemli
eseridir. Bu hikâye kitabının, başka birçok hikâye kitabından
farkı, değişik esinlemelerle yazılmış hikâyelerin bir araya
getirilmesinden oluşmasıdır. Bütün hikâyeler arasında tematik
bir ortaklık ve gelişme vardır. Öyle ki, her biri ayrı ayrı
okunabildiği halde, kitabın bütünü neredeyse bir roman gibi
tasarlanmıştır denebilir. “Dublinli olma” gibi bir tema
çerçevesinde bakıldığında bu özellik çarpıcıdır. Hikâyeler
birbirleriyle bir bütünlük sağladığı gibi, Joyce’un daha
sonraki eseri de her birini (ve hepsini) yeniden ele alır.
Kitapta yer alan on beş hikâyenin belirli bir tasarıma göre
sıralandığı görülüyor, ilk üç hikâye çocukluk üstüne. Bundan
sonra, gençlik ve orta yaşlılık üstüne dörder hikâye geliyor.
Son dört hikâye ise toplum hayatıyla ilgili ve kitabın son
hikâyesinin adı “Ölüler”.
Bir çeşit “hayat içinde ölüm”, “yaşarken ölmüş olmak”,
aslında bu hikâyelerin ortak teması. Joyce, Sanatçının Bir
Genç Adam Olarak Portresi’nde, kendi hayatını bu romanın
kahramanı Stephen Dedaluso’da dramatize ederek, sanatı
seçmek için İrlanda’yı terk etme kararını anlatmıştı.
Dublinliler’de ise, bu kararı vermeyen ve İrlanda’da kalan
insanların kaderlerini anlatır gibidir.
Birinci hikâye, bir hikâye olarak çok başarılı
sayılmayabilir. Ancak burada Joyce çocuğun dünyaya
bakışını vermekte ve kitap boyunca (aslında Joyce’un eserleri
boyunca) değişik şekillerde tekrarlanacak olan simgeleri yerli
yerine koymaktadır. Bunların başında tutsaklık ve felç
simgeleri gelir. Joyce’un gözünde taşralı İrlanda’nın
insanlarını mahkûm ettiği durum budur.
Hikâyede çocuğa bir tür düşünsel babalık eden yaşlı papaz,
birtakım entelektüel erdemleri olan, ama başarısız ve
uyumsuz kalmış bir insandır. Kutsal çanağı kırmış olması, bu
başarısızlığı simgeler. Son durumunda, entelektüel erdemleri
fiziksel (ama son kertede manevi) bir pejmürdelik içinde
boğulup gitmiştir.
Papazın kılığından söz ederken değindiği “yeşilimsilik”,
İrlanda’nın ulusal rengi olarak birçok eserinde, bağlama göre
değişen anlamlarla, sık sık başvurduğu bir simgedir. Çocuğun
evindeki, papazın evindeki küçük, dar odalar, manevi
tutsaklığın fiziksel uzantılarıdır. Ve daha ilk hikâyede,
çocukla birlikte somut, fiziksel ölüm de karşımıza çıkar.
“Bir karşılaşma” çocuksu bir “kaçış”ın hikâyesi olmasıyla,
kontrast yoluyla tutsaklığı vurgular. Çocuklardan üçünün
kararlaştırıp ikisinin göze alabildiği “okul asma” olayı,
kendilerine anlaşılır bir heyecan vermekle birlikte, aslında
sıradanlığı aşan bir yaşantı getirmez. Bittiği zaman da, hatta
bittiğine biraz sevinerek, aynı olağanlık içinde bulurlar
kendilerini. “Sıradan”ın biraz dışına çıkan tek olay,
rastladıkları sapık adamdır. Aslında o da sıradandır, ama bu
koşullarda karşılarına çıktığı çocuklar için ürkütücüdür. Sevgi
ve ardından dayak üstüne söyledikleriyle, İrlandalı
görenekselliğinin içinde taşıdığı sapıklığın biraz aşırılaşmış
bir temsilcisidir.
Sapık adamın daireler çizerek düşünmesi, tutsaklığını
gösterir. Çocuklar önce sıkıcı okuldan özgürlüğe kaçarken, bu
tiple karşılaşınca korkar ve başka bir anlamda kaçarlar bu
sefer, bilinenin güvenliğine.
Yolda rastladıkları Norveç gemisi İrlanda dışındaki dünyayı
hatırlatır. Denizcinin “yeşil” gözleri burada kurtuluş vaadi
gibidir; ama sapık adamın da “şişe yeşili gözleri” vardır ki,
burada yeşilin anlamı değişir.
“Araby”, bir çocuğun tutsaklık yaşantısının ve bundan
duyduğu büyük, ama çaresiz öfkenin, çok başarılı bir
hikâyesidir. Buradaki çocuk, birçok benzeri gibi, komşunun
kızına vurgundur. O yaşların olağanüstü “kendini verebilme”
yeteneğiyle, dilsiz bir tutku halinde yaşar aşkını. Kızın sözünü
ettiği dükkânın adı olan “Araby”, Arabistan çağrışımı
yoluyla, İrlanda dışını, egzotizmi simgeler. Sevgilisinden
duyduğu yere gitmek isteyen çocuk, büyüklerin anlayışsızlığı,
aldırışsızlığı yüzünden gecikir ve dükkâna gitmesi anlamını
kaybeder. Özellikle bu çocukluk hikâyelerinde -ama aslında
bütün hikâyelerde- vurdumduymaz, sığ ve bencil büyükler,
İrlandalılığı temsil ederler. Çocuğun hedefine ilerlerken
sokakta karşılaştığı, düşman gibi görünen yığınlar gibi.
Bunlardan bazılarının söylediği baladlar, Joyce’u boğan
İrlanda milliyetçiliğinin simgeleridir. Kutsal tası kıran papazı
hatırlatacak şekilde, bu hikâyede çocuk elindeki tasla, bu
kalabalık arasından yürür gibidir.
Dükkân, Araby, bir anlamda sevgilisinin yerine koyduğu,
onunla özdeşlediği için gitmek istediği bir yerdir. Ama oraya
“giriş”, bir hayal kırıklığı olur. Soğuk ve boş, kısır bir yere
girebilmiştir sonunda.
Çocuk duyusallığı ve cinselliği, lamba ışığında, eteğinin
altından beyaz kombinezonu görünerek duran komşu kızın
imgesiyle, çok kısa ve yoğun bir biçimde verilmiştir. Bu
sahne de, Joyce’un “epifan” tekniğinin, yani ani bir ışıkla bir
yaşantıyı cisimleştiren olayın ortaya çıkarılıvermesinin en
başarılı örneklerindendir.
“Gençlik” dönemini ele alan hikâyelerin ilki olan
“Eveline”e adını veren kız, tutsaklık temasının en güçlü
örneklerinden biridir. Bıktırıcı ve renksiz bir hayat yaşayan
Eveline de bir kaçışı tasarlar. Bu, okuldan kaçmak gibi değil,
daha ciddi bir karar olmak durumundadır: kendisini seven bir
denizciyle evlenip Arjantin’e yerleşmek. Eveline son anda
bunu başaramaz, bildiği dünyaya çakılmış gibi kalır.
Eveline’in bu manevi tutsaklığı Joyce’un sevdiği simgelerle
örülmüştür. Duvara asılı papaz fotoğrafı, tutsaklığın dinî
yanını gösterir. Bir gerçekleşmemiş romansı ima edilen hayatı
Eveline’inki gibi usandırıcı bir monotonluk içinde geçen
annesi, gene de bu düzeni sürdürmesini kızına vasiyet
etmiştir. O da, muhafazakâr İrlanda kadınlığının, analığının
simgesidir. İçkici ve geçimsiz, bencil baba, İrlanda
gardiyanlarının erkek kesiminden tanıdık bir örnektir.
“Yarıştan Sonra”da, Dublin’de “ecnebiler” ve onlara
hayran Dublinlilerden bir kesit görüyoruz. Sonradan görme
kasabın oğlu, yurt dışına gitmiş, İngiltere’de okumuş, ama
eriştiği bu “nimet”leri kökeni ve kültürü nedeniyle sindirmiş
değil. İki Fransız ve bir Macar arkadaşıyla katıldığı yarıştan
sonra, onlarla birlikte görünmenin coşkusu içindeyken, bir
İngiliz ve bir Amerikalının da katıldığı içkili ve kumarlı bir
gece eğlencesi geçirir. Bütün bu gecede, gerçekten hoş
denebilecek bir şey olmaz, ama Jimmy Avrupalı dostlarıyla
kusursuz bir eğlence yaşadığından emindir. Sonunda kumar
oynarlar ve Jimmy kaybeder. Belki de, yeni Fransız dostuyla
ortak iş kurmayı umduğu parayı harcamıştır. Gece ve kumar,
Macar’ın simgesel duyurusuyla sona erer: “Sabah oldu.”
Bu arada Jimmy, bütün uluslararası havasına rağmen, genç
İngiliz’le milliyetçi bir tartışmaya girmekten geri kalmaz.
“Yeşil” simgesi, üzerinde yürüdükleri “Stephen’s Green”le
(“Green,” “çayır” ve “yeşil”) karşımıza çıkar. Dublin ise bir
“başkentin” maskesini giymiş gibidir (nasıl Jimmy bir
Avrupalılık “maskesi” giymeye çalışıyorsa...). Ötekilerin
Jimmy ile biraz dalga geçtikleri de ima edilir.
“İki Çapkın”da karşılaştığımız iki “genç” böyle kozmopolit
değil, tam anlamıyla yerli malıdır. Başarılı çapkın Corley,
kendine duyduğu hayranlık dışında içinde herhangi bir
duyguya yer kalmamış biridir. Hizmetçi kızları tavlaması,
hatta paralarını bile alması, bu gururuna haklılık
kazandırmaktadır. Arkadaşı Lenehan ise onun bu başarı
ölçüsüne de erişememiştir. Çevresinde asalak olarak tanınır.
Ama küçük dalkavukluklarla yolunu bulur. Corley’in
tavladığı hizmetçiye bir bakmakla yetinmesi, hayatının
kısırlığının ve Lenehan’ın simgesel düzeyde bir
“röntgenci”den ibaret olmasının kanıtı gibidir.
Bu hikâyenin bir noktasında Lenehan’ın ucuz bir lokantada
yediği (ve beğendiği) bezelye de, rengi dolayısıyla, bir İrlanda
simgesi olarak kabul edilebilir. Çünkü Joyce bu bezelye
simgesini Portre’de (orada kahraman bezelyeleri havaya
savurduğunu düşünür) ve başka eserlerinde de kullanmıştır.
“Gençlik” bölümünün son hikâyesi “Pansiyon”da ana-kızın
komplosuna kurban gidip iğfâl ettiği kızla evlenmek zorunda
kalan Mr Doran da tam bir tutsaktır. Doran, gençliğinde kural
dışı özellikleri olan biriyken, orta yaşına yaklaştığında
göreneklere boyun eğmiştir. Aynı mantık içinde “iğfâl
skandalı” düşüncesine de direnemez. Ayrıca, iğfâl ettiği Polly