Dirilis Çanakkale 1915

366 Pages·2010·5.76 MB·Turkish

by  Turgut Özakman

Önsöz

1948'den beri yakın tarihimiz, özellikle Milli Mücadele hakkında anı, belge, bilgi toplamaktaydım.
Milli Mücadeleyi yazmak için birçok hazırlık da yapmıştım.
Ama tarih sırasına uyarak önce Çanakkale'yi yazıp bitirmeliyim diye düşündüm. Çünkü Çanakkale
bir dirilişti, Türkün geri dönüşüydü, Milli Mücadelenin ve Cumhuriyet'in habercisi, taç kapısı,
arifesiydi, 'yeni Türkiye'nin önsözüydü.
Hazır olduğumu sanarak başladım. Epeyce de yazdım ama sürdüremedim. Hazırlığımın yeterli
olmadığını anladım. Kendimi
0 siperlerde yatmış, o ateş altında kalmış, yüzüme kan sıçramış gibi hissetmiyor, Çanakkale'yi
yaşamıyordum.
Bu büyük olayın hakkını verecek bir hazırlık gerekti. Çanakkale'yi yazmayı erteledim, hatta bıraktım.
Milli Mücadele'yi yazmaya hazırdım. Bu konudaki neredeyse 50 yıllık birikimim beni 'yaz!' diye
zorlayıp duruyordu zaten. Onu her aşamasıyla yaşamaktaydım. Bu nedenle önce Şu Çılgın
Türkler'i yazdım.
Sevgili okurlarımdan gelen cesaret verici dilekler, içimde yeniden Çanakkale'yi yazmak isteğini
parlattı. Yakın tarihimizi, Çanakkale, Milli Mücadele ve Cumhuriyet'ten oluşan bir üçleme olarak
yazmak hevesi uyandırdı.
Bu üçlemeyi yazmayı hem günümüze, hem geleceğimize karşı bir görev, bir borç olarak benimsedim.
Çanakkale Savaşı ve o dönemle ilgili kitaplığımı hızla tamamladım. Bu konudaki dergileri, makaleleri
derledim, internette konu ile ilgili başlıca siteleri taradım, birçok bilgi, harita ve resim indirdim.1
Bu bilgileri birçok kez elden geçirdim, fişledim, birbirleriyle karşılaştırdım, o dönemin tam ve gerçek
bir resmini görmeye çalıştım. Bir konuda yargıya varmak için konuyla yakından uzaktan ilgili her
kaynağa başvurdum. 'Kaynakçanın, Çanakkale olayına ve gerçeğe duyduğum saygıyı, verdiğim
büyük önemi, gösterdiğim özeni yansıttığını sanıyorum.
***
Çanakkale hakkındaki ciddi, dürüst, saygıdeğer araştırmaların dışında üç tür yaklaşım var.
Bunların üzerinde biraz durmak istiyorum.
Birinci yaklaşım, Çanakkale'yi M. Kemal'siz, M. Kemal'i yok sayarak anlatmaya yelteniştir. Bu
yaklaşımla yazılmış yazılar, bazı uyduruk kitap ve romanlar, ayrıca bu nitelikte cd'ler de var. Bu
cd'ler öğrencilere, halka ücretsiz dağıtılıyormuş. Utandırıcı bir durum. Bile bile gerçeğe ihanet ediyor,
tarihi kirletiyorlar. Bunları yazanların, yaptıranların kimler olduğu, amaçlarının ne olduğu, yaptıkları
işin niteliğinden belli.2
Dünyanın bildiği, on binlerce belge ile kanıtlı gerçekleri değiştirmeye, çarpıtmaya cüret eden bu
insanlar, ellerine fırsat geçse acaba daha neler yaparlar?
Bir gençlik yalanla dolanla yetiştirilip eğitilir mi? Bu gençlikten kime hayır gelir?
Allah bu güzel milleti ve ülkeyi cahilin, yalancının ve sahte tarihçinin şerrinden ve iktidarından
korusun!
İkincisi: Çanakkale'de M. Kemal'in rolünü küçültmeye çalışmak. Bu çizgide birkaç yazar var. Bunlar
"Çanakkale'de M. Kemal yoktu" diyemiyorlar, bu kadar büyük yalanı göze alamıyorlar ama M.
Kemal'in Çanakkale zaferindeki rolünü bin dereden su getirerek, gülünç olmayı göze alarak
küçültmeye, önemsizleştirmeye, dikkatten kaçırmaya çalışıyorlar. Bunlar gerçeğe saygısız, maksatlı,
bilgisiz, zavallı, küçük kalemler. Sahte tarihçilere ve onların karanlık amaçlarına hizmet ediyorlar.
Üçüncü tür yaklaşım, Çanakkale'yi bir mucizeler, kerametler sergisi halinde anlatmak.
Bu hikâyelere bakılırsa Çanakkale Savaşı askeri bir zafer değil. Komutanların, subayların ve
Mehmetçiklerin önemli bir rolleri yok. Bunlara göre savaşı, komutanlar, dövüşenler, can verenler
değil, ilahi, gizli güçler, veliler, erenler, dervişler kazanmış. Yaygın bir örnek vereyim.
Nusrat mayın gemisiyle dökülen 26 mayın ile ilgili uydurma hikâyelerin biri de Mehmet Gençcan'ın
Çanakkale Savaşlarından Menkıbeler adlı kitabında bulunuyor (s.23 vd.). Bazı ifadelerini koruyarak
özetliyorum. Yazar savaşa Allah'ı da katıyor:
"Cevat Paşaya rüyasında Allah tarafından buyruldu ki:
'Ey Cevat, sen Müslüman Türk topraklarının kumandanısın. Bu topraklar üzerinde yaşayan sizler,
benim kelamıma hürmet ve tazim edersiniz. Size müjdeler olsun ki yakında zafere müyesser
olacaksınız. Deniz üzerine bak.'"
Cevat Paşa dönüp denize bakar, denizin üstü yoğun bir nurla kaplıdır. O nurlu dalgalar arasında
çiçeklerle bezenmiş kef ve vav harflerini görür, uyanır. Bu ilahi işaretin anlamını çözemez.
Kilitbahir'de kızının mezarını ziyaret ederken rüyasında aşina olduğu sesi (Allah'ın sesini) burada da
işitir:
"Ey Cevat. Depolardaki 26 mayını denize döşe. Türke Türkten başka dost yoktur."
Ne yapılması gerektiğini yüce Allah Cevat kuluna Türkçe olarak apaçık söylüyor. Ama Cevat Paşa
nedense anlamıyor. Neyse ki karşısına pir yüzlü bir zat çıkar ve rüyayı yorumlar, ebcet hesabıyla3 kef
ve vav harflerinin 26 demek olduğunu açıklar, sonunda da der ki:
"Bu 26 mayını hemen denize döşe ki zaferinize sebep olsun."
Yüce Allah emretmiş, pir yüzlü zat da doğrulamış. Cevat Paşanın hemen gereğini yapmaya koşması
beklenmez mi? Hayır, koşmuyor. Hiç telaşı yok. Eve geliyor. İftar ediyor. İftar ederken olayı eşine
anlatıyor. Allah'tan eşi akıllı. Hemen Paşayı uyarıyor: "Mayın Grup Komutanından meseleyi öğren!
Depolarda kaç mayın var?"
Paşa eşi de böyle olmalı! Bunun üzerine Müstahkem Mevki Komutanı Cevat Paşa nihayet ayılıp
harekete geçiyor, Mayın Grup Komutanını çağırıyor, depoda 26 mayın olduğunu öğreniyor ve
bunların döşenmesi için emir veriyor...
Nusrat mayın gemisiyle dökülen 26 mayın olayının içyüzü meğerse bu imiş !

M. Gençcan'ın kitabında Çanakkale Savaşına hiçbir güzellik, derinlik, yücelik, değer katmayan,
inceliği olmayan bunun gibi bir hayli uydurma hikâye, daha doğru deyişle hurafe var. Bu kitabı kim
yayımlamış dersiniz?
1990'da Gençlik ve Halk Dizisinin 50. kitabı olarak, TC Kültür Bakanlığı! Kitabın önsözünde ve arka
kapağında özetle şöyle deniliyor: "Bu olayları, resmi ve ilmi tarih söylemez, söyleyemez. Bunlar tarihi
olayların arka planıdır."
Dev Osmanlı Devletini ilkelleştiren, çağdışı hale getiren, ölümüne yol açan, akla ve gerçeğe saygısız
Ortaçağ kafası işte bu. Bu kafanın Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığında da kendine yer
edinebilmiş olması çok düşündürücü.
Aynı hurafe biraz farklı olarak bir Gelibolu rehberinde de yer alıyor.4
Yazar hurafeye bir ön bilgi vererek başlıyor, özetleyerek aktarıyorum: "Boğaz'da 377 mayın
bulunmaktaydı. Düşman mayın tarama gemileri ile Boğaz'da aralıksız olarak mayın tarıyordu. Müs-
tahkem Mevki Komutanlığına gelen rapora göre artık Çanakkale Boğazı'nda hiçbir mayın kalmamıştı.
Harekâtın yapılacağı sabah düşman filosu Boğaz'dan gönül rahatlığı ile geçebilecekti." (s.198)
Mayınların temizlenmiş olduğu hakkındaki bu iddianın gerçekle hiç ilgisi yok. Yazar hurafeyi
önemsetmek için düpedüz uyduruyor. Düşman Kepez'le Geçit arasındaki 10 hattan sadece birini
temizleyebilmiştir. 9 hat sapasağlam durmaktaydı. Durmasa düşman ilerleyip geçerdi zaten. Yazar
şöyle devam ediyor:
"Ama düşmanların bilemedikleri şey yüce makamlarda hangi planların yapıldığıydı."
'Yüce makamlar', olağanüstü, gizli, ilahi güçler demek. Çünkü bunlar devreye girmeden Müstahkem
Mevki Komutanı da, karargâhı da gerekli yere mayın dökmeyi akıl edemiyor. Yazar bu ön bilgiden
sonra bildiğiniz hurafeyi anlatıyor: Cevat Paşa rüya görüyor, sonra ilahi ses, derken denizi kaplayan
nur, kef ve vav harfleri, bunu yorumlayan nur yüzlü ihtiyar ve 26 mayının denize dökülmesi! Bu
mayınların nereye dökülmesi gerektiğini Cevat Paşa sonunda akıl edebiliyor. Karanlık Limana
döktürüyor.

Düşman donanması 377 mayından temizlenmiş Boğaz'ı düpedüz ilerleyip geçmiyor, nedense kuytu
koydan geçiyor, mayınlar patlıyor, zaferi kazanıyoruz.
O müthiş 18 Mart deniz zaferi böyle bir hurafeye indirgeniyor.
Bu kitapta akla ziyan daha bir sürü hurafe, abartı, yanlış, saptırılmış bilgi var.
Aynı hurafeyi bir başka yazar da kitabına almış, gerçekmiş gibi yansıtıyor. Bu yazarın tarih öğretmeni
olması durumu daha trajikleştiriyor.5
Allah'ın yardım edeceğine, ettiğine inanmak, güvenmek başka şey, ettiğini kanıtlamak için böyle
hikâyeler uydurmak başka şey.5a
Allah'ın bizim yalanlarımıza ihtiyacı yoktur!
Böylesi rehberler, kitaplar Gelibolu'daki şehitliklerde satılıyor. Kafileler halinde çocuklar, gençler
Gelibolu'ya getiriliyor, şehitlikler gezdirilirken özel rehberler genç beyinleri bu hurafelerle yıkıyorlar.
Gerçek saklanıyor, M. Kemal'in adı bile ağızlara alınmıyor. Bu insancıklar Çanakkale Savaşıyla ilgili
gerçekler hakkında hiçbir şey öğrenmeden, hurafelerin yarattığı zihin bulanıklığı içinde Gelibolu'dan
ayrılıyorlar. Gün gelecek bu bilgi ve kafayla Türkiye'yi yönetmeye heveslenecekler. Belki de asker
olmak isteyecekler.
Milli Park yönetimi hiçbir önlem almıyor. Gelibolu bir sömürü alanı ve zevksiz bir panayır halinde. O
görkemli zafer, o kutsal toprak bunu hak etmiş değil. Tarihe saygılı ve zevkli birileri Gelibolu'ya ve
Orhaniye çevresine kesinlikle sahip çıkmalı.
Bu ve benzeri hikâyelerin bir teki bile savaş sırasında, savaş ertesinde, yakın zamanlara kadar
herhangi bir anıda, araştırmada, belgede, raporda, makalede, mektupta, haberde, söylentide yer al-
mıyor. Hiçbirinin tanığı, duyanı yok.
Yani hiçbiri gerçek değil. Apaçık uydurma.
Sevgili okurlarım!
Halk muhayyilesi bir zaferi süslemek, yüceltmek için bazı olağanüstü hikâyeler yaratabilir. Bu tıpkı
türkü yakmak gibi doğal,
güzel, masum bir şeydir. Bunlara menkıbe denilir. Gerçek olmadığı bilinir. Bu nedenle tarih
kitaplarında yer almaz. Ancak edebiyat ve halkbilimi bakımından bir değer taşır. Halkın yarattığı
birkaç menkıbe var ki onlara ben de kayıtsız kalmadım.
Ama aktardığım bu örnekler, gerçek olmadığı gibi halk yaratısı menkıbe de değil.
Ne bunlar?
Bunlar, yazanlar tarafından yakın zamanlarda, maksatlı olarak uydurulmuş hikâyeler, sahte
menkıbeler. Bu durum şöyle özetlenebilir: Çanakkale üzerine menkıbe mi, uydur uydur söyle!
Bunlara göre Çanakkale askeri bir zafer değil, mucizeler sergisi. Askeri bir anlamı, değeri, yüceliği
yok. Şehitler boşuna ölmüş. Askeri tarih kitapları boşuna yazılmış.
Bu sahte menkıbeler, uyduruk hikâyeler Çanakkale zaferini basitleştiriyor, masallaştırıyor, gerçek
olmaktan uzaklaştırıyor, büyüklüğünü, anlamını zedeliyor, kahramanların, milletin hakkını yiyor,
daha önemlisi, zaferin, dirilişin gerçek nedenlerini örtbas ediyor.
Hurafecilik Allah'la yetinmiyor, Çanakkale Savaşı'na Hazret-i Peygamber'i de katıyor.6 Hazret-i
Peygamber 1915 yılında, Çanakkale Savaşı sırasında türbedarının rüyasına girerek demişmiş ki:
"Ben şimdi Medine'mde değilim. Çanakkale'deyim. Çok zor durumda olan asker evlatlarımı yalnız
bırakmaya gönlüm razı olmadı. Şimdi onlara yardım ediyorum."7
Bu da yetmiyor. Mehmet Gençcan "Çanakkale'ye Anadolu'dan alay alay, tabur tabur erenler, veliler
ordusunun geldiğini" de ekliyor.8
İnsanın sorası geliyor:
Bir:
Yüce Allah, Hazret-i Peygamber, erenler ve veliler, iki yüz yıldan beri yenilip duran Osmanlı
Devletine ve ordularına neden böyle yardım etmediler? Rusya ile savaşlarda, hele Balkan Savaşında
acaba neden hiç yardımcı olmadılar? Sarıkamış'ta, Süveyş'te, Filistin'de, Kudüs'te, Suriye'de, Irak'ta,
Bağdat'ta, Musul'da niye hiç yardıma koşmadılar?

Neden yalnız Çanakkale Savaşı'nda ordumuza yardımcı oldular, mucizeler, harikalıklar yarattılar,
öbür cephelerde hiç yardımcı olmadılar?
Soru iki:
Allah'ın taraf olduğu bir savaş 9 ay sürer mi? Yani İngilizler ve Fransızlar yüce Allah'a 9 ay kafa
tutabilecek kadar güçlü müydü-ler? Bunu düşündürmek Allah'a saygısızlık, kudretine inançsızlık
olmuyor mu? Yüce Allah, hurafecilerin anlattığı gibi savaşa katılsaydı, savaş bu kadar uzar mıydı?
Bir saniyede bitmez miydi?
Sorulara devam ediyorum.
Üç:
Menkıbelerde anlatılan onca mucizeye rağmen, 3 yıl sonra yenildik, İngiliz ve Fransızlar 1918
Kasımında Gelibolu'yu, Çanakkale'yi ve düşmanın ele geçirmemesi için yüz bine yakın şehit
verdiğimiz İstanbul'u işgal ettiler.
Bu durumu nasıl yorumlayacağız?
O hurafeler neydi, bu acı, zavallı sonuç ne? Böylece düşman, yalnız ordularımızı değil, hurafecilerin
Çanakkale Savaşı'na sürekli katıldığını ileri sürdükleri yüce Allah'ı, Hazret-i Peygamber'i, velileri,
erenleri, dervişleri, nur yüzlü ulu kişileri de yenmiş mi oldu?
Hurafelere inanırsanız, evet!
Önünü ardını düşünmeden hurafe uydurmanın sonu buna varır. Allah'a saygısızlığa, küçük
düşürmeye kadar uzanır, Allah'ı İngilizlere yenilmiş gösterir.
Ama tabii ne bu hurafeler doğru, ne de bu sonuç.
Bu hurafeleri üreten kafa hiçbir çağda çağdaş değildir. Görkemli Osmanlı Devleti'ni yiyip bitiren,
acınacak duruma düşüren bu kafadır. Şimdi Cumhuriyet aydınlığını karartmaya çalışıyor.
Bu hurafelere ve bu hurafeci kafalara, bu akla, sağduyuya, gerçeklere aykırı anlayışa, tarihçilerden,
bilim adamlarından önce gerçek dindarlar, özellikle de Türkiye Cumhuriyeti Diyanet İşleri Başkanlığı
karşı çıkmalı.
Hurafe beyni uyuşturur.
Dini de, gerçeği de, masala çevirir.
Bilimi, bilim anlayışını öldürür.
Çanakkale konusunda hurafeciliğe son verileceğini ummak istiyorum. Kitapların hurafelerden
temizlenerek yeniden basılmasını diliyorum. Milli Park yönetiminden, şehitliklerin ve anıtların,
eğitimli, bilgili, dürüst rehberler eşliğinde gezilmesini sağlamasını, bu işi ciddi denetim altında
tutmasını rica ediyorum.9
Çanakkale'nin hurafeye, yalana, abartıya, bulutlara, sislere, rüyalara, keflere, vavlara, kısacası
uydurma olağanüstülüklere ihtiyacı yoktur.
Kendi olağanüstüdür.
İnançlılar bu olağanüstülükte birçok ilahi anlamlar, işaretler bulabilir. Hurafeler uydurmaya hiç gerek
yok!
Uyduruk tarihle uyduruk gençlik yetişir. Uyduruk gençlik de güçlü yabancıyı 'efendi' bilen,
işgalcinin elini öpen sömürge gençliği, büyüyünce de sömürge yöneticisi, sömürge politikacısı, sö-
mürge öğretmeni, sömürge işadamı, sömürge yazarı, sömürge tarihçisi olur.
Çanakkale hakkında dördüncü tür diyeceğim bir yaklaşım daha var. Ona da değinmeliyim. Bu
yaklaşımı abartı diye özetleyebiliriz. Birinci örnek:
Birçok yazı ve konuşmada şehit sayısı 250.000'den aşağı düşmüyor. Bu, abartılı, gerçeğe aykırı bir
sayı. Doğru değil. Ama bu yanlışa Çanakkale ile ilgili her anmada, törende, seminerde rastlanıyor.
Devlet adına konuşanlar bile bu yanlışta direniyorlar. Gerçek sayıları son bölümde vereceğim.
İkinci örnek:
Çanakkale'yi Milli Mücadeleyi gölgede bırakacak, neredeyse silecek kadar abartmak. Hayır!
Taşları doğru yerine koymalıyız.
Çanakkale'nin, tarihin uğursuz akışını durdurarak, geciktirerek Milli Mücadeleye zaman ve millete
özgüven kazandırdığı, Kuva-yı Milliye ruhunu hazırladığı doğrudur. Ama bu uğursuz akışı geri
çeviren Milli Mücadele'dir.
Çanakkale'de emperyalistleri elimizden kaçırmıştık. Milli Mücadele'de denize döktük, galipleri
Lozan'ı imzalamak zorunda bıraktık, üzerimizdeki bütün ipotekleri kaldırdık. Milli Mücadele yalnız
bir Kurtuluş Savaşı değil, Çanakkale'nin de görkemli bir rövanşıdır.
Çanakkale, Milli Mücadele ve Cumhuriyet, bir büyük sürecin, biri ötekine milyonlarca can ve kan
damarıyla bağlı üç büyük aşamasıdır. Bunları birbirinden ayırmaya, maksatlı olarak karşılaştırmaya
kalkışmak, bütünlüğü parçalamak, gerçeğe ihanet etmektir.
***
Çanakkale ve Gelibolu'ya 1960'lı yıllarda iki kez gitmiştim. 2006 sonbaharında iki kez daha gittim.
Asya yakasındaki Kumkale'yi, Orhaniye'yi ve öteki tabyaları, konunun uzmanı bir dostla birlikte
gezdim. Gelibolu yarımadasındaki tabyaları, savaş alanlarını, yerleşim noktalarını, limanları ve
şehitlikleri yine uzman bir rehberle dolaştım.
Yüzlerce fotoğraf çektim.
Çanakkale'yi yaşamaya başlayınca, Diriliş'i yazmaya oturdum.
Çanakkale Savaşını ve o dönemi en iyi özetleyen ve sonrasını sonsuza açan sözcüğün Diriliş
olduğunu düşünüyorum.
Çanakkale Birinci Dünya Savaşı içindeki büyük savaşlarımızdan en önemlisi, örneği olmayan bir
savunma zaferidir. Yazık ki bu zafer Birinci Dünya Savaşı'ndan galip çıkmamıza yetmedi. Dört yıl
süren bu acımasız savaşı yenik ve ezik bitirdik. İstanbul yönetimi o uğursuz Mondros Mütareke
Anlaşmasını imzalamak zorunda kaldı. Galipler dört bir yandan Türkiye'ye girdiler, Gelibolu ve
Çanakkale'yi de işgal ettiler. O gazi tabyalara, gazi toplara el koydular. Subaylarımız ve askerlerimiz
tabyaları ve topları ağlayarak galiplere bırakıp çekildiler.
Eğer Çanakkale Savaşı, bazı özellikleri olmasaydı, o acı yenilgiler içinde bir teselli olarak kalacak ve
hüzünle anılacaktı. Ama geleceği kuran büyük özellikleri dolayısıyla unutulmaz bir diriliş, yeniden
doğuş anıtı olarak yükseliyor.
Diriliş'te bu özellikleri yansıtmaya çalışacağım.

Çanakkale de tıpkı Milli Mücadele gibi bir yazarın hayal gücüne ihtiyacı olmayan bir destan. Diriliş
de, Şu Çılgın Türkler gibi, gerçeklere, belgelere ve dürüst tanıklıklara dayalı bir çalışma. Pek çok bilgi
derledim, birçok anı dinledim. Birçok kahraman, birçok ilginç olay var! Hepsini işleyemeyeceğim için
çoğunu üzülerek feda ettim. Böyle yapmasam kitap birkaç cilt olurdu. Yanlış bilinen önemli olayların
doğrusunu anlattım. Çok bilinen, doğru sanılan ama gerçek olmayan olaylara, masallara yer
vermedim. 'Çanakkale olayı'nın nasıl damla damla oluştuğunu yansıtmaya çalıştım.
Bazı bilgiler gereksiz diye düşünülebilir. Bu ayrıntılara bilerek yer verdim. Çünkü Çanakkale'yi ve
sonrasını işte bu damlalar, adımcıklar, noktalar, ayrıntılar oluşturuyor.
Kolay okunması için Diriliş'i de bir belgesel roman gibi kurguladım. Belgeler, bilgiler, raporlar,
emirler, anılar, mektuplar, haberler, yazılar, kronolojik bir sıralama içinde öyküleştirildi.
İlke olarak bütün kişiler gerçektir. Bulabildiklerimin soyadlarını belirttim. Hayal ürünü pek az kişi
var. Orhan ile Dilber dışındakiler, benzeri çok olan tipik kişiler. Gerçek kişilerden çoğu ve hayal
kişilerden bazıları ile Şu Çılgın Türkler'de de, üçlemenin sonuncu kitabı Cumhuriyet'te de
karşılaşacaksınız.
Diriliş bir askeri tarih kitabı değildir. Ama ana konusu Çanakkale Savaşı, kısacası savaş. Savaşları ve
cepheyi anlatırken insanlara öncelik verdim. Karmaşık olayları ana çizgiyi koruyarak özetledim.
Zorunlu olmayan ayrıntıları ve yer adlarını kullanmadım. Askeri terimlerin bir kısmını, herkesin
anlaması için günlük dile dönüştürdüm. Bazı gerekli bilgileri dipnot olarak sundum.
Büyük çıkarmanın yapıldığı 25 Nisan 1915 günü, Çanakkale Savaşı'nın en uzun, en önemli, en
anlamlı günüdür. 'Olmak ya da olmamak' günüdür. Bu gün savaşın geleceğini belirler. İki yan için de
kızılca kıyamet günü olan 25 Nisanı eksiksiz anlatmak çok zor. Bu kıyamet bir yerde değil, aynı anda
birçok yerde birden yaşanıyor. Bu olağanüstü günü dikkate değer ayrıntıları feda etmeksizin, zaman
dilimlerine bölerek, ileri geri giderek, anlatmaya çabaladım.
Savaşın 6 Ağustos günü başlayan ikinci dönemi de birincisi gibi. Kıyamet bir yerde değil birkaç yerde
birden yaşanıyor. Bu günü ve sonrasını da, yine önemli ayrıntıları feda etmeksizin zaman dilimlerine
bölerek anlattım.
Ey sevgili gençler!
Bu savaşları, lütfen sabırla, dikkatle, düşüne düşüne okuyunuz. Bunları heyecanlı, kanlı savaş
sahneleri anlatmak için değil, hele savaşı övmek için hiç değil; irade, akıl, buluş, yurtseverlik, milli
duruş, bilinç, sebat, kararlılık, inanç, benlik, gerçek kahramanlık, insanlık ve karakter sergisi oldukları
için, bir milletin dirilişinin, uyanışının aşamalarını oluşturdukları için anlattım, bilmenizi istedim.
Karşımızdakiler dünyanın dörtte üçüne egemendi. Çok güçlü, çok zengin, çok etkiliydiler.
Atalarımız bu kudreti yendiler.
Bu olağanüstü zaferi hikâye ederken olayları hiç abartmadım. Ucuz kahramanlık hikâyelerine,
hamaset edebiyatına, şovence anlatıma hiç yer vermedim. Sahte kahramanlar yaratmadım. Şu var ki
belgelerdeki bilgileri sıralayıp aktarmakla yetinmedim. Biraz farklı bir şey yaptım: Askeri tarih
kitaplarının ve anıların satır aralarını, arka planlarını hayal etmeye, görmeye, somutlaştırmaya,
yaşamaya ve yansıtmaya çalıştım. Tarihin adını vermediği bazı kahramanlara ad verdim. Dikkatten
kaçmış bazı olayları öne çıkardım.
Öyle harikalıklar var ki yazarların hayalleri, onların yanında çok soluk kalır. Gerçek kahramanları ve
kahramanlıkları anlattım.
Dayandığım kaynakları gösterdim.
Koyu renkli dipnotlar sözcük açıklamalarıdır ya da 'haritaya bakınız' gibi uyarıları içermektedir.
Dipnotlarda genel konularla ilgili kaynakları açıklarken, hepsini değil, ancak başlıcaları belirtmekle
yetindim.
Birçok sayfayı, o kan deryası içinde, yarı aç, yarı tok, yurtlarını ve insanlıklarını koruyan
kahramanlara duyduğum saygı ve minnet nedeniyle gözlerim yaşara yaşara yazdığımı söylemeliyim.
Diriliş'i yazarken bazı şehitlerin omuzbaşımda durdukları, yazdıklarımı denetledikleri duygusuna
kapıldığım çok oldu. Bu nedenle de her satırı, bu duygunun etkisi altında, yanlış olmaması, yanlış
anlamaya yol açmaması için birçok kez elden ve gözden geçirdim.
Karşı yanın kahramanlarını belirtmeyi de ihmal etmedim.
Ayıplarımızı ve başarısızlıklarımızı da gösterdim.
Çanakkale cephe gerisiyle bir bütündür. Dirilişi bir bütün olarak yansıtabilmek için cephe gerisine de
yer verdim. Belli başlı olaylara, tartışmalara, etkisi günümüze kadar uzanan akımlara, toplumsal
çekişmelere dokundum. Özellikle kadın hareketini yansıtmaya önem verdim. Türk kadın hareketi 19.
yüzyılda başlamış, gelişerek sürmüş, 1914-1918 arasında hızlanıp güçlenmiş, Cumhuriyet'le zafere
ulaşmıştır.
Ermeni sorununu, başlıbaşına bir konu olduğu için bu çalışmanın kapsamı dışında tuttum. Birkaç
evresine dokunmakla yetindim.
Yoğunluğu sağlamak ya da durumu özetlemek için bazı olayları birleştirdim. Hurafelere değil ama
halkın yarattığı menkıbelere yer verdim.
Bazı olayları okuma kolaylığı için gerçeği etkilemeyen küçük eklerle, ayrıntılarla süsledim.
Kitapta adı geçen her başlıca yer, kitabın sonundaki büyük haritada var. Boğaz'la, Gelibolu ve
Çanakkale ile ilgili olayları, anlatımları o haritayı izleyerek okumanızı dilerim. Daha ayrıntılı, yakın
plan haritalar, krokiler ise kitabın içinde, konuyla ilgili sayfalarda.
Çanakkale olayının doğru anlaşılması için Çanakkale Sava-şı'ndan önceki olayların anlatıldığı
'Başlangıç' bölümünü genişçe tuttum. Özellikle gençlerimize yararlı olmak için açıklamalara yer
verdim. Bazı kolay bulunabilir kitaplar da önerdim. Çünkü hayli zihin karıştırıcı kitap var.
Kendi tarihini çarpıtan, abartan, küçülten, yalanlarla kirleten yazarlar, aydınlar yeryüzünde yalnız
bizde bulunuyor.
Yalan oldukları besbelli olan bu yazılara inananlar da yazık ki az değil.
Ne utanç verici ve üzücü bir durum.
Gerçeğe saygısı olmayanın hiçbir şeye saygısı olmaz. Aklı olan, hangi amaçla olursa olsun yalan
söyleyenden korkar ve uzak durur.
Çanakkale hakkındaki her kitabı okudum diyebilirim. Yararlanamadıklarım ile uyduruklara
kaynakçada yer vermedim. Sevgili okuyucularım! Diriliş, üçlemenin ilk kitabı oluyor.
2007 yılı Mayıs ayından 2008 yılı Ocak ayı sonuna kadar sekiz ay içinde bir-iki zorunlu kısa çıkış
dışında evden hiç çıkmadım, kitaba son biçimini vermeye çalıştım.
Diriliş ile sizlere, gurur ve ibret verici olaylarla dolu o unutulmaz, olağanüstü, geleceği hazırlayan
büyük dönemin gerçek ve doğru resmini sunmayı amaçladım.
Saygı ve sevgilerimle.
Turgut Özakman
Mart 2008, Ankara [email protected]
www.cizgiliforum.com
Başlangıç
27 Temmuz 1914-27 Ekim 1914

25 TEMMUZ 1914, Cumartesi. Sadrazam (Başbakan) Sait Halim Paşa, Sultan Reşat'ın Başkâtibi Ali
Fuat Beye masasının önündeki koltuğu gösterdi:
"Buyrun!"
"Teşekkür ederim efendim."
Ali Fuat Bey ellerini kucağında birleştirerek saygıyla koltuğa İlişti. Osmanlı İmparatorluğu'nun ikinci
adamının huzurunday-clı. Bir saat kadar önce telefon ederek 'çok önemli ve gizli bir iş için' hemen
Sadrazamlığa gelmesini rica etmişti. O da Padişahtan İlin alarak uçar gibi gelmişti. Sadrazamın
yüzüne baktı. Sait Halim Paşa'nın yüzü her zamanki gibi donuk, gözlerinin altı çürüktü. Uzun bir
sessizlikten sonra, "Beyefendi.-." dedi, "..şimdi söyleyeceğim işi bu aşamada bir Padişah, bir ben, bir
de siz bileceksiniz."
Bakışları sertleşti:
"Herhangi bir şekilde duyulursa ikimiz de sorumlu oluruz. Son kurtuluş ümidimiz de biter."
Hırıldayarak bir soluk aldı:
"Önce İtalyanlara, sonra da Balkanlılara yenildik. İki koca ordumuz dört küçük Balkan devletinin
askerlerinin önünde dağıldı, bozguna uğradı. Düne kadar birer ilimiz olan bu devletçikler, kısa bir
süre içinde bizi yenecek kadar ilerleyip gelişmişler. Bizse uyumuş, daha da gerilemişiz. Bize 'Hasta
Adam' diyorlar.1 Hasta değil, çok hastayız. Bizi bu hale düşürenlere lanet olsun! Avrupa bir büyük
savaşın eşiğinde. Ordumuz hazır değil. Bir tek müttefikimiz bile yok. Bir dost edinebilmek için yalnız
büyük devletlere değil, Yunanistan'a bile yanaştık. Biri bile yüz vermedi."

Bildiği halde, bu acıklı durumu, bu onur kırıcı yalnızlığı en yetkili kimsenin ağzından işitmek Ali
Fuat Bey'in içini titretti. Sait Halim Paşa yutkundu:
"Bu görüşmelerden biri sonuç verecek gibi görünüyor. Almanya ile Rusya'ya karşı bir savunma
anlaşması yapmak ümidi belirdi. Eğer gerçekleşirse bu anlaşma devletimizin geleceğini kurtaracaktır.
Durumu gizlice Padişahımıza arz ediniz ve görüşmeleri resmi olarak sürdürebilmem için beni
yetkilendirmesini sağlayınız."2
Ali Fuat Bey toparlandı:
"Başüstüne efendim. Yetki belgesini bugün imzalatır, getirip takdim ederim."
"Teşekkür ederim." Kalktılar. Bakışları buluştu.
İki namuslu Osmanlının gözleri ümit ve korkuyla yaşardı.
***
Balkan Savaşı Meşrutiyet'in ilanından dört yıl sonra patlak verdi. Dört yıl hızla geçmiş, halk
özgürlüğün tadını çıkaramadan ardarda gelen acı olayların içinde kalmış, sorunlar birikmiş, dertler
çoğalmış, devlet daha da zayıflamıştı.
Ekim 1912'de küçük Karadağ devletçiği Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etti; savaş Yunanistan,
Bulgaristan ve Sırbistan'ın da katılmasıyla büyüdü.
Başkomutan Nazım Paşa iki büyük orduyu savaşa sürdü. Gösteriler, fiyakalı demeçler Türk
ordularının bu dört devleti de kısa zamanda hizaya getireceğini düşündürüyordu.
Bunca yıllık koca devlet dört kıytırık devlete yenilecek değildi ya. Büyük devletler küçük Balkan
devletleri adına telaşa düştüler. Ama boşuna telaşlandıkları anlaşıldı.
İki büyük ordu da komutanların ve eğitimin yetersizliği dolayısıyla ardarda bozguna uğradı. Batı
ordusunun artıkları Arnavutluk'a sığınabildi, öteki ordu İstanbul'un kapısı Çatalca'ya kadar kaçtı. Bu
kaçak selini durdurmaya çalışanlar bozgun selinin altında kaldılar.3
Selanik tek kurşun atılmadan Yunanlılara, Kırklareli Bulgarlara teslim edildi. Rumeli ve Ege adaları
bütünüyle elden çıktı. Bu, toprağın yüzde otuzu, nüfusun yüzde yirmisi demekti Yanya, İşkodra ve
Edirne kuşatma altında direniyordu. İmdada yetişecek kuvvet olmadığı için üçü de yiyecek ve
cephane bitince teslim olacaklardı.
500 yılda kazanılan topraklar birkaç hafta içinde yitirilip gitmişti. Orduların birçok topu, cephanesi,
yiyeceği, atı, arabası bu küçük devletlerin eline geçti. Birçok esir verildi.4
Bulgar ordusu ilerleyip İstanbul'un burnunun dibine, Çatalca'ya kadar geldi. Çatalca'da toplanan
ordu artıkları son bir gayretle Bulgarları durdurdular. O da yorulmuştu zaten, cepheyi zorlamadı.5
Çatalca hattında biriken askerleri bu kez de önce dizanteri, sonra kolera salgını kırmaya başladı.6
Herkes dehşet içindeydi.
Kanuni Sultan Süleyman'ın o büyük, o görkemli, o güçlü, o yenilmez İmparatorluğu, ne olmuştu da
gerileye gerileye, küçüle küçüle, sonunda bu yoksul, güçsüz, acıklı duruma düşmüştü?
Dünya tarihinde, Kanuni dönemindeki gibi bir zenginliği, güçlülüğü, gelişmişliği elde ettikten sonra
bu zavallı duruma düşmüş bir tek devlet yoktu.
Bu olumsuzluğu yalnız Osmanlı yönetimleri başarmıştı.7
Ordu genel olarak çağdışıydı. Yeni savaş usullerini bilen komutan yok gibiydi. Ordu yekpare değildi.
Çeşitli siyasi ve duygusal akımlar yüzünden, tıpkı halk gibi paramparçaydı. Disiplin zayıf, asker
şevksiz, silahlar eskiydi. Donanma Haliç'te, ordu kışlada çürütülmüştü.
Yalnız ordu değil, tüm ülke çağdışıydı. Sanayisiz, yolsuz, yoksul, sağlıksız, eğitimsiz, geri, ilkel bir
tarım ülkesi, bir yarı-sömürgeydi. Yeraltı servetleri, yerüstü imkânları, bütün ekonomik kurumlar
yabancıların elindeydi.8
Düşkün bir soyluya benziyordu.
Devlet bitmekteydi.
Bunun saklanacak, gizlenecek bir yanı kalmamıştı. Şimdi sorunları çözmeye yönelmek gerekiyordu.
Evlerde, işyerlerinde, derneklerde, kışlalarda, okullarda, kahvelerde çözüm yolları konuşuluyor,
gazetelerde, dergilerde tartışılıyordu. Çeşitli kurtuluş reçeteleri ileri sürülmekteydi.
Artık üstünkörü değil, ciddi, köklü, kurtarıcı bir şeyler yapmanın, akıl çağını başlatmanın şart
olduğunu anlayanlar günden güne çoğalıyordu.
Dini çok dar ve katı yorumlayan, içtihat kapısını kapanmış sayan, her yeniliğe karşı çıkan, yaygın,
kökleşmiş bir anlayış vardı.8a Bu anlayışı yenmek, aşmak, geleneksel temeller üzerine kurulu
durgun, kadınsız toplumu uyandırmak, çağın gereklerine açmak gerekiyordu.
Bu tartışmalarla birlikte kadın hareketi de başlamış, dönemin elverdiği hızla gelişiyordu. Öncü
hanımlar, 'kadının artık saygı görmesini, eşit haklara sahip olmasını, hayata katılmasını, okuya-
bilmesini, çalışabilmesini, peçeden-çarşaftan kurtulmasını' sağlamak için çabalıyor, dernekler
kuruyor, toplantılar düzenliyor, dergiler çıkarıyorlardı.9
Erkek ya da kadın ham sofular, en çok kadın hareketinden rahatsızlardı.
Toplum bu çalkantılar içinde gerine gerine, gözlerindeki çapakları sile sile, debelenerek, inleyerek,
çatırdayarak, acı çeke çeke yüzlerce yıllık uykudan uyanıyordu.
Bir yandan da sorunlar ve acılar üst üste yığılmaktaydı. Laf boldu ama bir şey yapabilmek için ne
hükümette enerji vardı, ne de hazinede para. Yaralılar hastanelere sığmıyor, yüzlerce yıllık kök-
lerinden sökülen, koparılan göçmenler İstanbul'a akıyor, cami avlularına sığınıyorlardı.
İstanbul ölü evi gibiydi.10 Büyük devletlerin Edirne'nin Bulgarlara verilmesi görüşünde oldukları
anlaşılmıştı. İşbaşında büyük devletlere boyun eğmeye alışık 80 yaşındaki Sadrazam Kâmil Paşa ve
onun çare üretmekten aciz hükümeti vardı. Aydınlar bu hükümete 'darülaceze' adını takmışlardı.
Oysa şartlar dinamik, cesur, kararlı bir yönetim istiyordu. Hükümetin barışı sağlamak için Edirne'yi
gözden çıkardığının duyulması bardağı taşıran damla oldu.11
Enver Bey

'Hürriyet kahramanı' diye ünlü Yarbay Enver Bey, hükümeti değiştirmek için bir avuç İttihatçı ile
birlikte Sadrazamlığı bastı. Sadrazamı istifaya zorladı.12 İstifayı alıp saraya gitti, Padişahın Mahmut
Şevket Paşayı Sadrazamlığa atamasını sağladı.13
İttihat ve Terakki Partisi, Enver Bey'in neredeyse tek başına gerçekleştirdiği bu darbe ile iktidara
geldi. 1918 yılı Ekimine kadar iktidarda kalacaktır.14
Öncelikli sorun Edirne'yi geri almaktı

Mahmut Şevket Paşa

Ayrıca evin içini de düzenlemek gerekiyordu. Ne var ki Mahmut Şevket Paşa'da da, İttihatçılarda da,
devleti yenileyecek, köklü ve geniş atılımlar yapacak ufuk genişliği ve birikim yoktu.
Orduyu ele almakla yetindiler.
Büyük komutanlar, ordunun yenilenmesi ve çağa uydurulması konusunda kendilerini yeterli
bulmadılar. Almanya'dan ordunun yeniden düzenlenmesi ve yeni usullere göre eğitilmesi için bir
reform kurulunun gönderilmesi istendi.15 Yenilginin her şeyi unutturan acısı içinde orduyu
yabancıların eline teslim etmenin çok pahalıya mal olabileceği düşünülmedi.
Almanya'nın Anadolu, Mezopotamya ve Asya üzerinde hayalleri vardı. İmparator IL Wilhelm bu
isteği olumlu karşıladı. Alman hayallerinin gerçekleşmesini kolaylaştıracak çok iyi bir fırsat olarak
gördü.
Görüşmeler sürerken, Harbiye Nezareti ve Genelkurmay Başkanlığı da boş durmadı, Balkan
Savaşı'ndan çıkarılan derslere dayanarak orduda iyileştirici önlemler almaya başladı. Ordunun ör-
gütlenmesi, asker alma usulleri, seferberlik esasları gibi çok önemli konular yeniden düzenlendi, çağa
uyduruldu. Ama para yetersizliğinden ancak çok zorunlu sayıda silah ve cephane ısmarlanabildi.16
Birkaç suçlu, yetersiz komutan emekli edildi. Daha köklü bir karar alınması gerekiyordu ama buna
cesaret edemediler.