Table Of ContentKlein werk: de Opuscula Hebraea Graeca Latina et Gallica, prosaica et
metrica van Anna Maria van Schurman (1607-1678)
Pieta van Beek
bron
PietavanBeek,Kleinwerk:deOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaicaetmetrica
vanAnnaMariavanSchurman(1607-1678).Eigenbeheer,z.p.z.j.(proefschriftUniversiteitvan
Stellenbosch,Zuid-Afrika)
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/beek017klei01_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
Bijdedigitaleuitgavevan‘Kleinwerk:deOpusculaHebraeaGraeca
LatinaetGallica,prosaicaetmetricavanAnnaMariavanSchurman
(1607 - 1678)
Hetblijftriskantomeenproefschriftvan1997in2004alsnogtepubliceren.Ikzie
nuimmershaarscherpdetekortkomingen.Tochhebikmetdezeinternetpublicatie
ingestemdomhetVanSchurmanonderzoekwereldwijdtebevorderen.Erzijnnog
zoveelleemtes.Maarhetisookeenhommageaanmijnpromotor,professordr.Bert
vanStekelenburg,dievorigjaarzomysterieushetlevenliet.Sinds1997hebikde
volgendepublicatiesoverVanSchurman(enhaarVrouwenrepubliekderLetteren)
hetlichtlatenzien:
‘AnnaMariavanSchurman,degeleerdstevanallen’in:Metenzonderlauwerkrans:
schrijvendevrouwenuitdevroegmodernetijd1550-1850:vanAnnaBijnstotElise
vanCalcar.Ed.RietSchenkeveld-vanderDussenetal.Amsterdam:Amsterdam
UniversityPress,1997:206-210.
‘DeOpusuculaHebraeaGraecaLatinaetGallicavanAnnaMariavanSchurman
(1607-1678)alsboek’in:TydskrifvirNederlandsenAfrikaans(5)1998:53-73.
(www.sun.ac.za/afrndl/tna/index.html)
‘“Ωπαρθενια,πραγμααγγελικον,oengelachtigemaagdelijkheid”:decorrespondentie
inhetGriekstussendewijzemaagdAnnaMariavanSchurman(1607-1678)en
MeletiosPantogalus,bisschopvanEfeze’in:ActaPatristicaetByzantina(10)
1999:180-198.
‘“HetBabelvanhaartijd”:AnnaMariavanSchurmanenhaarkennisvan(oosterse)
talen’in:TydskrifvirNederlandsenAfrikaans(6)1999:96-118.
(www.sun.ac.za/afrndl/tna/index.html)
‘EenvrouwindeRepubliekderLetteren:gesprekmetAnnaMariavanSchurman’
in:Ooginoogmet17e-eeuwers:gesprekkenmetprotestantsedichters,schildersen
musici.Ed.EnnydeBruyn.Zoetermeer:Mozaïek,1999:59-68.
‘ερωςγλυκυπικροναμαχανονορπετον’in:AlbumAmicorumvoorChrisHeesakkers.
Ed.JanBloemendal,DirkvanMiertenJanWaszink.Voorthuizen:Florivallis,2000:7.
‘“AlphaVirginum”:AnnaMariavanSchurman(1607-1678)’in:WomenWriting
Latin.Ed.L.Churchilletal.VolumeThree.NewYork:Routledge,2002:271-293.
‘Matrèschèresoeur:MarieduMoulin(1625-1699)andMarieJeannedesPres
(1675-1763),twoForgottenHuguenotWomenWriters’in:Proceedingsofthe3rd
InternationalHuguenotConference.Stellenbosch,2002:111-119.
‘“PallasUltrajectina,bisquintadearum”:AnnaMariavanSchurmanenhaar
Neolatijnsedichtkunst’in:DeUtrechtseParnas:UtrechtseNeolatijnsedichtersuit
dezestiendeenzeventiendeeeuw.Ed.JanBloemendal.Amersfoort:Florivallis,
2003:45-67.
PietavanBeek,Kleinwerk:deOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaicaetmetricavanAnnaMariavanSchurman(1607-1678)
Teverschijnen:
*Deeerstestudente:AnnaMariavanSchurman(1607-1678).Utrecht:Universiteit
vanUtrecht,2004.
‘Ardensmartyriidesiderium:onthemartyrdomofAnnaMariavanSchurman
(1607-1678)’in:Intersections.Ed.ArieJanGelderblom.Leiden:Brill,2003(in
druk)
PietavanBeek,Kleinwerk:deOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaicaetmetricavanAnnaMariavanSchurman(1607-1678)
3
Samenvatting
AnnaMariavanSchurman(1607-1678)wasdeeerstevrouwelijkestudentin
Nederlandenverwierfdereputatievandemeestgeleerdevrouwvanhaartijd.Van
Schurmanlieteenomvangrijkoeuvrena,maaromdatdatintalengeschrevenisdie
vrijwelniemandmeerkent,iszeonbekenderdanzeverdient.Aandehandvanhaar
boekOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallicadatin1648voorheteerstenin
1749voorhetlaatstverscheen,bespreekikeerstdeproductie-en
publicatie-geschiedenis,dewijdeverspreidingendereceptievanhetboek.Vervolgens
wordenervijfentwintigdocumenteninLatijn,Grieks,LatijnenFransuitdeOpuscula
gekozen(gedichtenzowelals(geleerden)brieven)dieVanSchurmansbetrokkenheid
bijvooralvrouwenissuesvandietijdillustreren.Destudiedervrouwbijvoorbeeld-,
haarbetrokkenheidbijdestichtingvandeUniversiteitvanUtrechtin1636,haar
maagdelijkheidenhaarverhoudingtot(geleerdeenbevriende)vrouwelijketijdgenoten
invergelijkingmetmannelijketijdgenoten.Vandezedocumentenwordttelkensde
oorspronkelijketekstgegevenmeteenvertalinginNederlandspluseenhistorisch
commentaar.
DebestuderingvandeOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaicaet
metricaheeftgeleidtoteenbeterbeeldvanAnnaMariavanSchurmanenookvan
de(nuveelalonbekende)vrouwenmetwiezecorrespondeerde.Hetkanaandehand
vandeOpusculaaangetoondwordendatdereedsbekendeResPublicaLitteraria,
deRepubliekderLettereneenietwatafwijkendevrouwelijkependantheeft,een
VrouwenrepubliekderLetteren,metVanSchurmanalseeninvloeduitoefenend
middelpunt.
VerderkonaangetoondwordenhoedezestudievanbelangisomdeRenaissance
beterenwijderteverstaan.Hetwordtnamelijktoenemendbeseftdatbeperkingvan
literairestudiesvandeRenaissancetotwerkendieindecontemporairelandstalen
geschrevenzijntoteenverwrongenbeeldvandeperiodekanleiden.Demeerderheid
vandepublikatieswasinveellandennogaltijdinLatijn.DatgeldtookvoorVan
Schurman.Haarkern-opusOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaica
etmetricaisinLatijnenGrieksenHebreeuwsenFransgeschreven.Deovergeleverde
gedichtenenbrieveninhetNederlandszijndaarentegennooitalsbundelgepubliceerd,
behalvepostuumoftijdenshaarlevenachterinhetwerkvanmannen.Doorhaar
OpusculaooktevergelijkenmethaarveelalvromenietgepubliceerdeNederlandse
gedichtenkon
PietavanBeek,Kleinwerk:deOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaicaetmetricavanAnnaMariavanSchurman(1607-1678)
4
aangetoondwordendatdekerkelijkestromingwaartoeVanSchurmanbehoorde,de
NadereReformatie,veelmeerbinnendehumanistischetraditieverstaanmoetworden
dantotvoorkortisaangenomen.
IndekomendejarenzalereenengelstaligeeditieverschijnenvandeheleOpuscula
HebraeaGraecaLatinaetGallicabijhetConstantijnHuygensInstituutvande
KoninklijkeNederlandseAkademievanWetenschappente's-Gravenhage.
PietavanBeek,Kleinwerk:deOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaicaetmetricavanAnnaMariavanSchurman(1607-1678)
5
Summary
AnnaMariavanSchurman(1607-1678)wasthefirstfemalestudentintheNetherlands
andobtainedthereputationofthemosteruditewomanofhertime.VanSchurman
bequeathedanextensiveoeuvretoposterity,butsinceitwaswritteninlanguages
unknowntoallbutahandfultoday,sheislesswellknowntodaythanshedeserves.
Firstly,Iwilldiscusstheproductionandpublicationhistory,thewidedistribution
andthereceptionofherbookOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaica
etmetrica,firstpublishedin1648andforthelasttimein1749.
Subsequently,twenty-fivedocumentsinLatin,Greek,HebrewandFrench(poems
aswellas(erudite)lettersareselectedfromtheOpusculaHebraeaGraecaLatina
etGallica,prosaicaetmetricainwhichV.S'sinvolvementwithespecially
contemporaryfemaleissuesisillustrated-forexampleherstudyasawoman,her
involvementwiththefoundationoftheUniversityofUtrechtin1636,hervirginity,
andherrelationshipwitherudite,femalecontemporaryfriendsincomparisonwith
malecontemporaries.Ofthesedocuments,theoriginaltextisprovidedineachcase,
withaDutchtranslationandanhistoricalcommentary.
ThestudyoftheOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaicaetmetrica,
hascontributedtoabetterviewofAnnaMariavanSchurman,aswellasofthe(now
mostlyunknown)womenwithwhomshecorresponded.Againstthebackgroundof
theOpuscula,itcanbedemonstratedthatthewell-knownRespublicaLitteraria or
theRepublicofLettershadasomewhatdeviantoffshoot,aWomen'sRepublicof
Letters,withVanSchurmanasinfluentialcentreofgravity.
Moreover,thisstudyhascontributedtoabetterandbroaderunderstandingofthe
Renaissance.Ithasincreasinglybeenrealisedthatlimitingliterarystudiesonthe
Renaissancetoworkswritteninthecontemporaryvernacularcouldleadtoadistorted
viewofthisperiod.InmanycountriesmostworkswerestillpublishedinLatin.That
wasalsothecasewithVanSchurman.Hercentralwork,theOpusculaHebraea
GraecaLatinaetGallica,waswritteninLatin,Greek,HebrewandFrench.The
extantpoemsandlettersinDutchwereonlypublishedposthumouslyor,inher
lifetime,asanaddendumtoworksbymen.Byalsocomparinghercentralworkwith
her(predominantlypietist)unpublishedDutchpoems,itcouldbedemonstratedthat
PietavanBeek,Kleinwerk:deOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaicaetmetricavanAnnaMariavanSchurman(1607-1678)
6
thereligiousmovementtowhichVanSchurmanbelonged,thesecondReformation,
shouldbeinterpretedmuchmorewithinthehumanisttraditionthanhasbeenassumed
untilrecently.
InthecomingyearsaneditionofthecompleteOpusculaHebraeaGraecaLatina
etGallicaprosaicaetmetricawillbepublishedbytheConstantijnHuygensInstitute
oftheRoyalDutchAcademyofSciencesintheHague,theNetherlands.
PietavanBeek,Kleinwerk:deOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaicaetmetricavanAnnaMariavanSchurman(1607-1678)
7
Opsomming
AnnaMariavanSchurman(1607-1678)wasdieeerstevroulikestudentinNederland
enhetdiereputasievandiegeleerdstevrouvanhaartydverwerf.VanSchurmanhet
'nbelangrijkoeuvrenagelaat,maaraangesienditintalegeskryfiswatfeitlikniemand
meerkennie,issyminderbekendaswassyverdien.
Eerstensworddieproduksie-enpublikasiegeskiedenis,diewijeverspreidingen
dieresepsievanhaarboekOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallicawatvirdie
eerstekeerin1648envirdielaastein1749verskynhet,bespreek.Vervolgensword
daarvyf-en-twintigdokumenteinLatyn,Grieks,HebreeusenFrans(gedigtesowel
as(akademiese)briewe)uitdieOpusculagekieswatVanSchurmansebetrokkenheid
byveralvrouevraagstukkevandietydillustreer-byvoorbeeldbydiestudievandie
vrou,bydiestigtingvandeUniversiteitvanUtrechtin1636,haarmaagdelikheiden
haarverhoudingtot(geleerdeenbevriende)vrouliketydgenoteinvergelykingmet
manliketydgenote.Vanbogenoemdedokumentewordtelkensdieoorspronkelike
teksverskaf,sowelas'nvertalinginNederlandsplus'nhistorieskommentaar.
DiebestuderingvandieOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaica
etmetrica,hetgeleitot'nbeterbeeldvanAnnaMariavanSchurmanasookvandie
(noumeestalonbekende)vrouemetwiesygekorrespondeerhet.Aandiehandvan
dieOpusculakanaangetoonworddatdiereedsbekendeResPublicaLitteraria,de
RepubliekvandieLettere'neffensafwykendevroulikevariantgehadhet,naamlik
'nVrouerepubliekvandieLettere,metVanSchurmanasinvloedrykemiddelpunt.
VerderkanaangetoonwordhoehierdiestudievanbelangisomdieRenaissance
beterenwyerteverstaan.Ditwordnaamliktoenemendbesefdatdieverskralingvan
literêrestudiesoordieRenaissancetotwerkewatindietoenmaligelandstalegeskryf
is,tot'nverwrongebeeldvandiéperiodekanlei.Inbaielandewasdiemeerderheid
publikasiesnog steedsinLatyn.DitgeldookvirVanSchurmansewerke.Haar
kern-opusOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaicaetmetricaisin
Latyn(enGrieksenHebreeusenFrans)geskryf.
DieoorgelewerdedokumenteinNederlandsisnooitafsonderlikgepubliseernie,
behalwepostuumóf,tydenshaarlewe,agterinwerkedeurmansgeskryf.Deurhaar
Opusculaooktevergelykmethaar(oorwegendvrome)Nederlandsewerkkan
aangetoondworddatdiekerlike
PietavanBeek,Kleinwerk:deOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaicaetmetricavanAnnaMariavanSchurman(1607-1678)
8
stromingwaartoeVanSchurmanbehoorthet,dieNadereReformasie,veelmeer
binnediehumanistiesetradisieverstaanmoetwordaswattotonlangsnogaangeneem
is.
Binnendiekomendejaresaldaar'nEngelseedisievandieheleOpusculaHebraea
GraecaLatinaetGallicabydieConstantynHuygensInstituutvandieKoninklike
NederlandseAkademievanWetenskappein's-Gravenhageverskyn.
PietavanBeek,Kleinwerk:deOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaicaetmetricavanAnnaMariavanSchurman(1607-1678)
9
Voor Ida Gerhardt
Eensuizelenvanregenaanderuit
enbinnennietsdandit:tezijngebogen
overdetekst,dievoordevraagderogen,
deonafgewenden,langzaamzichontsluit.
PietavanBeek,Kleinwerk:deOpusculaHebraeaGraecaLatinaetGallica,prosaicaetmetricavanAnnaMariavanSchurman(1607-1678)
Description:Maar eenmaal terug aan de zuidpunt van Afrika beklom ik op een warme middag .. Si Oratorum ille maximus Tullius nunquam ad dicendum, ut refert.
