De Nood aan Specifieke EU Mededingingsregels voor de Auto-industrie?

108 Pages·2012·1.01 MB·Dutch

by  De Plecker

Faculteit Rechtsgeleerdheid
Universiteit Gent
Academiejaar 2011-12

De Nood aan Specifieke EU Mededingingsregels
voor de Auto-industrie?

Masterproef
van de opleiding ‗Master in de rechten‘

Ingediend door

De Plecker Thomas
(studentennr. 00705023)

Promotor: Professor Dr. Inge Govaere
Commissaris: Dhr. Jan Bocken
Dankwoord

De Nederlandse schrijver Godfried Bomans stelde ooit het volgende: Het is niet zozeer in
nood dat men zijn vrienden kent, een echte vriend verheugt zich in je voorspoed. Het
voorbije anderhalf jaar heb ik meer dan eens moeten terugdenken aan Bomans‘ woorden. Ik
maak dan ook graag van de gelegenheid gebruik om mijn familie, vrienden en vriendin te
bedanken voor alle steun en toeverlaat tijdens het schrijven van deze masterproef.
Ook aan mijn promotor, het academisch personeel van de vakgroep Europees recht en het
personeel van de faculteitsbibliotheek Europees recht wil ik bij deze mijn innige dank
betuigen. Zonder hen was deze masterproef in geen geval tot stand gekomen.
Verder wil ik ook bijzonder dankwoord richten aan Frank Wijckmans, Herlinde Burez en alle
mensen van Contrast Law, wier tweede editie van hun boek over verticale overeenkomsten
in het EU mededingingsrecht voorlopige het enige actuele standaardwerk in deze materie is
en waarnaar doorheen deze masterproef dan ook veelvuldig wordt verwezen. Het hartelijke
bezoek aan hun kantoren te Zaventem en de optie om nog voor de commerciële
verspreiding een eerste uitgave van hun boek te verwerven, waren determinerend voor mijn
onderzoek.

I
1 Inhoudsopgave

2 Inleiding .......................................................................................................................................... 2
3 Sectorale eigenheden .................................................................................................................. 4
3.1 Werkgelegenheid en Economisch belang ........................................................................ 4
3.2 Consumentenbelang ............................................................................................................ 5
3.3 Distributiesystemen .............................................................................................................. 6
3.3.1 Selectieve distributie .................................................................................................... 7
3.3.2 Exclusieve distributie .................................................................................................... 8
3.3.3 Franchising .................................................................................................................... 9
3.3.4 Cumulatief effect ......................................................................................................... 11
3.3.5 Vergelijking buitenlandse markten ........................................................................... 11
3.3.6 Stockpush en lean distribution .................................................................................. 13
3.4 Onderhoud en reparatie ..................................................................................................... 14
3.5 Reservestukken .................................................................................................................. 14
3.6 Interbrand en intrabrand concurrentie ............................................................................. 16
3.7 Package deals ..................................................................................................................... 16
4 Historisch overzicht .................................................................................................................... 18
4.1 Bayerische Motorenwerke AG (1974) ............................................................................. 18
4.2 Verordening 123/85 ............................................................................................................ 19
4.3 Verordening 1475/95 .......................................................................................................... 21
4.4 Verordening 1400/2002 ..................................................................................................... 24
5 Evaluatie verordening 1400/2002 ............................................................................................ 29
5.1 Verkoop nieuwe voertuigen ............................................................................................... 29
5.1.1 Interbrand en multibranding ...................................................................................... 29
5.1.2 Intrabrand en parallelhandel ..................................................................................... 31
5.1.3 Dwangbuiseffect ......................................................................................................... 32
5.2 Onderhoud en reparatie ..................................................................................................... 34
5.2.1 Erkende herstellers ..................................................................................................... 34
5.2.2 Onafhankelijke herstellers ......................................................................................... 35
5.3 Reserveonderdelen ............................................................................................................ 36
5.3.1 Originele stukken ........................................................................................................ 37
5.3.2 Stukken van gelijke kwaliteit ..................................................................................... 38
5.4 Consumentenwelzijn .......................................................................................................... 38
II
6 Aanloop nieuw vrijstellingsregime ............................................................................................ 40
6.1 Belangengroepen ............................................................................................................... 40
6.1.1 Producenten motorvoertuigen .................................................................................. 41
6.1.2 Producenten reservestukken .................................................................................... 42
6.1.3 Erkende distributeurs en herstellers ....................................................................... 42
6.1.4 Onafhankelijke herstellers ......................................................................................... 43
6.1.5 Consument ................................................................................................................... 44
6.2 Nieuwe beleidsopties ......................................................................................................... 44
6.2.1 Verlenging Verordening 1400/2002 ......................................................................... 46
6.2.2 Algemeen groepsvrijstellingsregime ........................................................................ 47
6.2.3 Aanvullende richtsnoeren .......................................................................................... 48
6.2.4 Aanvullende sectorspecifieke groepsvrijstelling ..................................................... 48
6.2.5 Uiteindelijk keuze ........................................................................................................ 49
7 Verordening 330/2010 ............................................................................................................... 50
7.1 Werking ................................................................................................................................ 50
7.1.1 Algemeen regime ........................................................................................................ 51
7.1.2 Aanvullende soft law .................................................................................................. 53
7.2 Veranderingen ..................................................................................................................... 54
7.2.1 Dubbele marktaandeeldrempel ................................................................................ 54
7.2.2 Hardekernbeperkingen .............................................................................................. 58
7.2.3 Merkexclusiviteit .......................................................................................................... 60
7.2.4 Dealerbescherming .................................................................................................... 63
8 Verordening 461/2010 ............................................................................................................... 64
8.1 Toepassingsgebied ............................................................................................................ 64
8.2 Veranderingen ..................................................................................................................... 65
8.2.1 Aanvullende hardekernbeperkingen ........................................................................ 66
8.2.2 Soft law aanvullingen ................................................................................................. 67
9 Evaluatie nieuw vrijstellingsregime .......................................................................................... 74
9.1 Voornaamste beleidswijzigingen ...................................................................................... 74
9.1.1 Wijziging marktaandeeldrempels ............................................................................. 75
9.1.2 Wegvallen dealerbescherming ................................................................................. 76
9.1.3 Terugkeer merkexclusiviteit ...................................................................................... 77
9.1.4 Minder restrictief, meer marktgericht ....................................................................... 78
9.2 Kritiek op het nieuwe regime ............................................................................................. 80
III
9.2.1 Oneigenlijke groepsvrijstelling .................................................................................. 81
9.2.2 Complex en incoherent .............................................................................................. 83
9.2.3 Verhoogde rechtsonzekerheid .................................................................................. 85
9.2.4 Geen uitdrukkelijke regeling voor package deals .................................................. 86
10 Conclusie ................................................................................................................................. 89
11 Bibliografie ............................................................................................................................... 92

IV
You have given this conference the somewhat provocative heading ―Who will be in
the driver’s seat?‖. There is an obvious reply to this question: it should be the
consumer who is in the driver’s seat!

Mario Monti,
voormalig Europees Commissaris voor Mededinging.

1
2 Inleiding

In 1973 meldde BMW zich aan bij de Europese Commissie in een tweede poging om een
vrijstelling op het concurrentieverbod onder toenmalig artikel 85 lid 3 EC (huidig artikel 101
lid 3 VWEU) te bekomen voor de standaardovereenkomsten die ze had gesloten met haar
Duitse verdelers. Ondanks de vele mededingingsbeperkende aspecten van de
overeenkomst, krijgt BMW haar vrijstelling.1 Plots volgen alle Europese autoproducenten het
voorbeeld van BMW. In 1984 beslist de Commissie om een eerste groepsvrijstelling in het
leven te roepen, specifiek gericht tot de automobielsector.2 Bijna 3 decennia later, schijnt de
sectorspecifieke groepsvrijstelling haar nut te hebben verloren. Althans ten dele, want
hoewel de primaire markt onder het algemene regime terecht komt, heeft de Commissie
voorzien in een nieuwe aanvullende groepsvrijstelling voor de secundaire markt binnen de
auto-industrie.
Het doel van dit onderzoek is enerzijds een helder beeld te schetsen van de diverse redenen
waarom er precies nu een keerpunt werd bereikt en anderzijds een overzicht te bieden van
de effecten die het nieuwe regime zal teweeg brengen ten aanzien van de auto-industrie, om
uiteindelijk tot een antwoord te kunnen komen op de vraag of specifieke mededingingsregels
voor de auto-industrie thans nog noodzakelijk zijn.
Om hierop een antwoord te kunnen bieden, is het noodzakelijk om eerst te definiëren
waarom de auto-industrie een prominente plaats innam en inneemt in het EU
mededingingsrecht. Dit kan niet louter op basis van juridische aspecten, maar zal een
sociaal en economisch kader vereisen. Ook verschillende kenmerkende facetten van
distributie in de auto-industrie, komen daarbij aanbod. Hierbij wordt in de eerste plaats
aandacht geschonken aan deze factoren die specifiek zijn voor de auto-industrie en
uiteindelijk determinerend zijn voor de bijzondere plaats, die de automobielsector nog steeds
inneemt in het mededingingsrecht. Het is daarbij uiteraard niet de ambitie van dit onderzoek
om enkel een weergave van historische feiten te bieden of alle betrokken case law van de
voorbije decennia uitgebreid te bespreken, dan wel vooral de focus te leggen op de ratio
legis die schuilgaat achter bepaalde beleidslijnen, de impact op de praktijk schetsen en
constant terugkoppelen naar de maatschappelijke relevante velden van de Europese auto-
industrie. Het uiteindelijk doel van dit werk in het achterhoofd houdend, zal vooral de
overgang van het sectorspecifieke naar het algemene regime vanuit verschillende relevante

1 Beschikking van de Commissie, 13 december 1974 inzake een procedure op grond van artikel 85 E.E.G.-Verdrag
(IV/14.650 – Bayerische Motorenwerke AG), P.B.L 29/01 van 3 februari 1975.
2 Verordening (EEG) nr. 123/85 van de Commissie van 12 december 1984 betreffende de toepassing van artikel
85, lid 3, van het Verdrag op groepen afzet- en klantenserviceovereenkomsten inzake motorvoertuigen, P.B.L
15/16 van 18 januari 1985. (hierna verkort Verordening 123/85).
2
marktperspectieven scherp onder de loep worden genomen.
Onverminderd het belang van een dergelijke analyse, zal de kern van dit onderzoek toch
liggen bij het nieuwe regime. Er wordt dan ook uitgebreid ingegaan op beleidswijzigingen die
zijn opgetreden, hoe deze motorvoertuigenmarkt in de toekomst zullen beïnvloeden en of
deze tegemoet komen aan de huidige problematiek in de auto-industrie. Hierbij zal ook het
nieuwe regime als instrument kritisch worden benaderd.

3
3 Sectorale eigenheden

In het onderzoek naar de noodzaak van de sectorale groepsvrijstellingen voor de auto-
industrie, is het belangrijk om de sector economisch en sociaal in kaart te brengen. Het
specifieke kader van de industrie is immers determinerend voor haar positie in het EU
mededingingsrecht. Ook hoe de auto-industrie haar distributie organiseert en wenst te
organiseren, zal een doorslaggevende rol spelen en behoeft om die reden dan ook meer
duiding. Bij het beschouwen van deze aspecten moet men echter wel in acht houden dat niet
alle elementen die worden besproken enkel worden teruggevonden in de auto-industrie. Zo
kan men bijvoorbeeld de hieronder besproken distributiesystemen terugvinden in meer dan
één sector, waarvoor nooit specifieke mededingingsregels werden voorzien. Het is daarom
belangrijk om deze aspecten niet geïsoleerd, maar wel in combinatie met elkaar te
beschouwen wanneer men het heeft over de sectorspecificiteit van de auto-industrie.
Verder moet men er ook rekening mee houden, dat deze aspecten niet noodzakelijk
toepasbaar zijn voor de sector op globaal of zelfs universeel Europees niveau. Zo verschilt
de Europese markt bijvoorbeeld wezenlijk van de Amerikaanse en de Japanse en zijn er
binnen de interne markt eveneens verschillen, zoals bijvoorbeeld het verschil in benadering
van multibranding in dicht- tegenover dunbevolkte gebieden van de interne markt.

3.1 Werkgelegenheid en Economisch belang
Het belang van de auto-industrie voor Europa komt nergens beter tot uiting dan in de
werkgelegenheidscijfers. De meest recente cijfers spreken over 2.3 miljoen werknemers in
de Europese Unie, die direct betrokken zijn bij het produceren van voertuigen, waarvan de
overgrote meerderheid in Duitsland.3 Tussen 2001 en 2006 kende de industrie nog een groei
van 80 000 werknemers, vooral dan in de nieuwe lidstaten.4 In totaal echter zou de
motorvoertuigensector in de EU goed voor meer dan 12 miljoen banen. Concreet is dit
ongeveer 6% van de werkende populatie in de Europese Unie. Dit cijfer behelst naast
daadwerkelijke autoproductie ook productie van onderdelen, herstelling, whole-sales,
detailhandel etc. Het hoeft daarom ook niet te verbazen dat nationale of regionale overheden
vaak nogal protectionistisch uit de hoek komen wanneer het over de automobielsector gaat.
Deze tendens kwam overigens recentelijk nog tot uiting, want op het moment dat de
economische crisis toesloeg, greep niet alleen de Amerikaanse overheid naar financiële

3 Facts & Figures: ACEA Pocket Guide 2011, 31-40, www.acea.be .
4 SEC/2009/1052 (Commission staff working document accompanying the Communication from the Commission
- The Future Competition Law Framework applicable to the motor vehicle sector : impact assessment) (hierna
verkort: Impact Assessment Report), Technical Annex 3, 2.
4
steunmaatregelen, ook de EU-lidstaten zochten toevlucht in oude recepten om hun auto-
industrie te vrijwaren. Enigszins tot ongenoegen van gewezen Europees commissaris Neelie
Kroes die globale competitiviteitsproblemen voorspelde als een gevolg van een subsidie-
race en dan ook opriep om geen staatssteun te verlenen.5 Ondanks de vele inspanningen
moet CARS 21 vaststellen dat door de dalende verkoopcijfers, de werkgelegenheid in 2010
ongeveer 12% lager lag dan voor de crisis.6 Men kan met andere woorden vaststellen dat de
motorvoertuigenindustrie een uitermate crisisgevoelige sector is. Maar de economische
instabiliteit is lang niet de enige uitdaging waar de sector voor staat. Terwijl de EU thans nog
de grootste auto producerende markt ter wereld is, zal die markt het -vermoedelijk zonder
veel overheidssteun- moeten opnemen tegen de opkomende Aziatische producenten.7

3.2 Consumentenbelang
Dat het consumentenbelang een voorname rol speelt in het EU mededingingsrecht, en meer
bepaald in beleid rond verticale overeenkomsten, is vrij evident. Wanneer een beperking op
de mededinging in een verticale overeenkomst onder het toepassingsgebied van artikel 101
lid 1 VWEU valt, kan hiervoor immers een vrijstelling worden bekomen, indien de consument
voldoende voordeel haalt uit de beperking.8 Nochtans hebben verticale beperkingen ook
vaak een zeer negatieve impact op het welzijn van de consument. Zo zullen verticale
beperkingen vaak een verminderde intrabrand concurrentie tot gevolg hebben en
hindernissen teweegbrengen voor de interne markt.9
In de auto-industrie, is de nood aan een degelijke bescherming van het consumentenbelang
binnen een Europese interne markt des te groter vanwege de eerder grote impact van
motorvoertuigen op een gemiddeld consumentenbudget10 en de aanzienlijke prijsverschillen
van voertuigen tussen de lidstaten onderling. Hierdoor zal het in theorie attractief blijven voor
consumenten om een wagen aan te kopen in een lidstaat waar de prijzen lager liggen dan op
hun thuismarkt. Door een dergelijke trend zien autoproducenten hun winstmarges natuurlijk
fel ingeperkt en daarom hebben zij sinds prille begin van de interne markt gepoogd om via

5 'Auto bailout', Economy Watch (30 juni 2010), www.economywatch.com/world-industries/automobile/auto-
bailout.html.
6 CARS 21 High Level Group on the Competitiveness and Sustainable Growth of the Automotive Industry in the
European Union, Interim Report 2011, 11 december 2011,
http://ec.europa.eu/enterprise/sectors/automotive/.
7 S. MARCO COLINO, “Recent Changes in the Regulation of Motor Vehicle Distribution in Europe – Questioning
the Logic of Sector-Specific Rules for the Car Industry”, Competition Law Review 2010, deel 6 afl. 2, 207.
8 Artikel 101 lid 3 Het Verdrag Betreffende de Werking van de Europese Unie, P.B..C.306/01 van 13 december
2007. (hierna verkort: VWEU).
9 K.J. CSERES, Competition Law and Consumer Protection, Den Haag, Kluwer Law International, 2005, 276-277.
10 SPEECH/10/270 (Joaquin AlmuniaVice-President of the European Commission responsible for competition
policy - New competition rules for the car sector Press Conference Brussels, 27 May 2010).
5