Table Of ContentBŁOGOSŁAWIONY
JERZY MATULEWICZ
1
1
2 - wakat
2
Tadeusz Górski MIC
BŁOGOSŁAWIONY
JERZY MATULEWICZ
WYDAWNICTWO KSIE˛Z˙Y MARIANÓW MIC
WARSZAWA 2005
3
© by Wydawnictwo Ksie˛z˙y Marianów, Warszawa 2005
Redaktor: Barbara Ga˛siorowska-Panek
Redaktor techniczny: Eliza Wis´niewska
Projekt okładki i wkładek: Cezary Urban´ski
Na okładce zdje˛cie medalu wybitego w Mediolanie w 1987 r.
z okazji beatyfikacji abp. Jerzego Matulewicza
Imprimi potest
ks. Andrzej Pakuła MIC
Prowincjał
Warszawa, dnia 3.01.2005 r., nr 1/05
Za zgoda˛ Kurii Metropolitalnej Warszawskiej
z dnia 14.01.2005 r.; nr 182/NK/05
Wikariusz Generalny: bp Tadeusz Pikus
Notariusz: ks. dr Henryk Małecki
Cenzor: ks. Antoni Skwierczyn´ski MIC
1477/K/654
Druk i oprawa:
Poznan´skie Zakłady Graficzne SA
Poznan´, ul. Wawrzyniaka 39
ISBN 83-7119-488-9
ZAMÓWIENIA
WYDAWNICTWO KSIE˛Z˙Y MARIANÓW MIC
02-914 WARSZAWA, UL. S´W. BONIFACEGO 9
TEL. (0-22) 651 90 54
[email protected]
www.wydawnictwo.pl
4
WYKAZ SKRÓTÓW
AAN — Archiwum Akt Nowych.
AAS — Acta Apostolicae Sedis.
ACEC — Archivio della Congregazione per l’Educazione Catholica.
Acta GM — Acta Georgii Matulevicˇius.
ADK — Archiwum Diecezji Kieleckiej.
ADS — Archiwum Diecezji Siedleckiej.
AGM — Archivum Generale Marianorum, Rzym.
AJM — Arkivyskupas Jurgis Matulevicˇius, red. Kazimieras Cˇibiras, Mari-
jampole 1933; tłumaczenie polskie: Arcybiskup Jerzy Matulewicz,
przetłumaczył Antoni Kucˇas, fragmenty, mps w: AMPP.
AKMK — Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie.
AMPP — Archiwum Marianów Prowincji Polskiej, Warszawa.
ANP — Acta Nuntiaturae Polonae, t. LVII Achilles Ratti (1918-1921), vol.
1-5, edidit Stanislaus Wilk SDB, Romae 1995-1999.
ANM — Archivio della Nunziatura di Monaco.
ANV — Archivio della Nunziatura di Varsavia.
ASCAPC — Archivio Storico del Consiglio per gli Affari Publici della Chiesa.
ASV — Archivio Segreto Vaticano.
CGIA — Centralnyj Gosudarstvennyj Istoricˇeskij Archiv w Sankt Petersbur-
gu.
Dd — Bł. Jerzy Matulewicz, Dziennik duchowy, tłumaczył z litewskiego
ks. Kazimierz Oksiutowicz, do druku przygotowali: ks. Jan Buko-
wicz MIC i Tadeusz Górski MIC, wyd. III, Warszawa 1988.
Gaiv — Steponas Matulis, M.I.C., Palaimintasis arkivyskupas Jurgis Matu-
laitis, M.I.C., Marijonu gaivintojas 1909 – 1927, Nottingham 1996;
oryginał: Stephanus Matulis MIC, Mariani sub reformatore Servo
Dei Archiepiscopo Georgio Matulaitis – Matulewicz 1909-1927,
Nottingham 1971, mps w: AMPP.
5
Journal — George Matulaitis – Matulewicz, Journal, Translated and Edited
by Sister Ann Mikaila, MUS, Stockbridge 2003.
Kucˇas — Anthony Kucas, Archbishop George Matulaitis, translated from the
Lithuanian and adapted by rev. Stanley C. Gaucias, Chicago 1981.
Kurenda — Kurenda Kurii Diecezjalnej Wilen´skiej.
LCVA — Lietuvos Centrinis Valstybinis Archyvas, Wilno.
Litterae — Georgius Matulewicz-Matulevicˇius, Litterae seu acta, relationes,
petitiones, nominationes aliqua huiusmodi scripta latina, Collegit
P. J. Sakevicˇius MIC, Romae 1956, mps w AGM.
LL — Bł. Jerzy Matulewicz, Listy litewskie, z je˛zyka litewskiego tłuma-
czyli: ks. Kazimierz Oksiutowicz MIC, Halina Szymanel i inni, Do
wydania przygotowali: ks. Jan Bukowicz MIC i Tadeusz Górski
MIC, Warszawa 2000, wydruk komputerowy w AMPP.
LMAB — Lietuvos Mokslu Akademijos Biblioteka, Wilno.
LP — Bł. Jerzy Matulewicz, Listy polskie, t. 1 – 3, przygotował do druku
ks. Jan Bukowicz MIC, Warszawa 1987.
LVIA — Lietuvos Valstybinis Istorijos Archyvas, Wilno.
MSW — Ministerstwo Spraw Wewne˛trznych.
MWRiOP — Ministerstwo Wyznan´ Religijnych i Os´wiecenia Publicznego.
Odnowiciel — Ks. Marian Wis´niewski, Sługa Boz˙y arcybiskup Jerzy Matulewicz
odnowiciel i reformator Zakonu X.X. Marianów (1871 – 1927),
Rzym 1955, mps w AMPP.
Odrodzenie — Odrodzenie Zgromadzenia Ksie˛z˙y Marianów w latach 1909 – 1910
(dokumenty), do druku przygotowali: ks. Jan Bukowicz MIC i Ta-
deusz Górski MIC, przekład dokumentów: z je˛zyka łacin´skiego –
ks. Jan Bukowicz MIC, z je˛zyka litewskiego – Halina Szymanel,
Warszawa 1995.
Pw — Bł. Jerzy Matulewicz, Pisma wybrane, wyboru dokonali i do druku
przygotowali: ks. Jan Bukowicz i Tadeusz Górski – marianie, War-
szawa 1988.
Stolica — Stolica Apostolska a biskup Jerzy Matulewicz 1916 – 1921, tłuma-
czyli i do druku przygotowali: ks. Jan Bukowicz MIC i Tadeusz
Górski MIC, Warszawa 1996.
Visitator — Stephanus Matulis M.I.C., Archiepiscopus Geogrius Matulaitis –
Matulewicz M.I.C. Visitator Apostolicus pro Lituania 1925 – 1927,
Romae 1948, mps w AGM.
6
WSTE˛P
Błogosławiony Jerzy Matulewicz (1871-1927) był człowiekiem bo-
gatym duchowo, o znaczeniu mie˛dzynarodowym. Wyszedł z rodziny
litewskiej, ale trwały s´lad jego róz˙norodnej działalnos´ci pozostał w Pol-
sce, na Litwie, na Białorusi, na Łotwie, a takz˙e w Sankt Petersburgu,
we Fryburgu Szwajcarskim, w Rzymie i w Stanach Zjednoczonych
Ameryki Północnej.
Gruntownie wykształcony, pracował nad odrodzeniem Kos´cioła, zaj-
muja˛c sie˛ kluczowymi sprawami swojej epoki: wychowaniem ducho-
wien´stwa, organizacja˛ robotników, wychowaniem dzieci i młodziez˙y,
promocja˛ laikatu, zjednoczeniem chrzes´cijan, rozwojem z˙ycia zakon-
nego. W szczególnos´ci odrodził gina˛cy Zakon Marianów i załoz˙ył dwa
zgromadzenia z˙en´skie: Sióstr Ubogich Niepokalanego Pocze˛cia Naj-
s´wie˛tszej Maryi Panny i Sióstr Słuz˙ebnic Jezusa w Eucharystii.
Jako człowiekowi Kos´cioła papiez˙e powierzali mu odpowiedzialne
funkcje w zapalnych miejscach Europy powersalskiej: biskupa diecezji
wilen´skiej (1918-1925), wizytatora apostolskiego Republiki Litewskiej
(1925-1927), był przygotowywany na biskupa dla katolików Rosjan
z˙yja˛cych na Zachodzie. W pracy tej wypadło mu sie˛ zmierzyc´ z roz-
licznymi nacjonalizmami, zamierzaja˛cymi wykorzystac´ religie˛ do włas-
nych celów. Za cene˛ wielkich wyrzeczen´ swoim z˙yciem zas´wiadczył
o powszechnos´ci Kos´cioła, skierowanego do wszystkich narodów i kul-
tur. Trwanie przy opoce Piotrowej i osobista s´wie˛tos´c´ sprawiły, z˙e wy-
chodził obronna˛ re˛ka˛ z wielkich trudnos´ci. Pos´wiadczył to Jan Paweł II,
zaliczaja˛c go 28 czerwca 1987 roku do grona błogosławionych.
Po s´mierci abp. Matulewicza jego spus´cizne˛ podzielono na dwie
nierówne cze˛s´ci: wyselekcjonowana˛ mniejszos´c´ przewieziono do Ar-
chiwum Generalnego Marianów w Rzymie, a znaczna˛ wie˛kszos´c´ zło-
z˙ono w klasztorze Ksie˛z˙y Marianów w Mariampolu. Wraz z likwidacja˛
7
przez komunistów po drugiej wojnie s´wiatowej klasztorów na Litwie
zbiory mariampolskie zabrano do Archiwum Akt Nowych w Wilnie
i doste˛p do nich był niemoz˙liwy.
W tych warunkach powstaja˛ce prace o abp. Matulewiczu opieraly
sie˛ głównie o Archiwum Marianów w Rzymie. Całe jego z˙ycie naj-
pełniej przedstawił Antanas Kucˇas, profesor historii w amerykan´skim
uniwersytecie w Scranton1. Natomiast w je˛zyku polskim obszerny, nie-
publikowany z˙yciorys napisał uczen´ i wychowanek Błogosławionego
ks. Marian Wis´niewski2.
Istnieja˛ równiez˙ cze˛s´ciowe opracowania posiadajace duz˙a˛ wartos´c´
do których nalez˙y pierwsza obszerna ksia˛z˙ka, opracowana zespołowo
w je˛zyku litewskim, pos´wie˛cona bł. Jerzemu3. Jej autorzy kontaktowali
sie˛ z rodzina˛ i dostarczyli wielu wiadomos´ci z dziecin´stwa Błogosła-
wionego. Nie mniej wartos´ciowe sa˛ dwie prace dyplomowe ks. Ste-
ponasa Matulisa o bł. Jerzym: jako o odnowicielu marianów4 i o wizy-
tatorze apostolskim5.
W ostatnich latach baza z´ródłowa bardzo sie˛ poszerzyła. Wraz z od-
zyskaniem niepodległos´ci Litwy udoste˛pniono do badan´ historycznych
poprzednio zabrane zbiory mariampolskie i kurii wilen´skiej. W 1985
roku Jan Paweł II otworzył archiwa dykasterii rzymskich za okres pon-
tyfikatu Piusa X (1903-1914) i Benedykta XV (1914-1922). Badacze
sie˛gne˛li tez˙ do innych zasobów: Archiwum Akt Nowych w Warszawie,
Archiwum Diecezji Kieleckiej, Archiwum Diecezji Siedleckiej, Archi-
wum Uniwersytetu we Fryburgu, materiałów Akademii Duchownej
w Petersburgu. Dokładniej wykorzystali tez˙ prase˛ polska˛.
1 A. Kucas, Archbishop George Matulaitis, translated from Lithuanian and adapted by
S. C. Gaucias, Chicago 1981.
2 M.Wis´niewski,Sługa Boz˙y arcybiskup Jerzy Matulewicz, odnowiciel i reformator Zako-
nu Ksie˛z˙y Marianów, Rzym 1955, mps w AMPP.
3 Arkivyskupas Jurgis Matulevicˇius, red. K. Cˇibiras, Marijampoleje 1933; tłumaczenie
polskie: Arcybiskup Jerzy Matulewicz, przetłumaczył A. Kucˇas, fragmenty, mps w AMPP.
4 S. Matulis, Palaimintasis arkivyskupas Jurgis Matulaitis, M.I.C. Marijonu gaivintojas,
1909-1927, Nottingham 1966; oryginał: S. Matulis, Mariani sub reformatore Servo Dei Achie-
piscopo Georgio Matulaitis – Matulewicz 1909-1927, Nottingham 1971, mps w AMPP.
5 S. Matulis, Archiepiscopus Georgus Matulaitis-Matulewicz M.I.C. Visitator Apostolicus
pro Lituania 1925-1927, mps w AGM.
8
Na podstawie tych zbiorów powstało szereg publikacji z´ródłowych,
które stanowiły pomoc przy opracowaniu niniejszej biografii. Do naj-
cenniejszych nalez˙a˛: dzienniki6, listy polskie7, pisma wybrane8, doku-
menty o odrodzeniu Zgromadzenia Marianów9, o stosunkach ks. Matu-
lewicza ze Stolica˛ Apostolska˛10, wspomnienia róz˙nych osób o abp. Ma-
tulewiczu11.
Obfita korespondencja bł. Jerzego, podstawowe z´ródło do poznania
jego sylwetki, została co prawda zebrana, ale w dalszym cia˛gu w wie˛-
kszos´ci jest nieopublikowana: listy łacin´skie12, listy litewskie w tłuma-
czeniu polskim13, wszystkie znane listy polskie14.
Nalez˙y tez˙ wspomniec´ o licznych publikacjach z´ródłowych zwia˛-
zanych z procesem beatyfikacyjnym.
W sumie jest to obfity materiał do opracowania z˙yciorysu, chociaz˙
na pewno by go wzbogaciły, niedoste˛pne jeszcze, akta nuncjusza w War-
szawie Lorenzo Lauriego (1921-1926), oraz materiały rza˛du litewskiego,
do których nie udało sie˛ dotrzec´.
Wyraz˙am wdzie˛cznos´c´ wszystkim, z kórych dorobku korzystałem,
jak równiez˙ rezenzentom i moim przełoz˙onym, którzy stworzyli mi wa-
runki do pracy.
6 J. Matulewicz, Dziennik duchowy,tłumaczył z litewskiego K. Oksiutowicz, do druku
przygotowali: J.Bukowicz i T.Górski, wyd III, Warszawa 1988; G.Matulaitis-Matulewicz, Jour-
nal, Translated and edited by A. Mikaila, Stocbridge 2003.
7 J. Matulewicz, Listy polskie, przygotował do druku J.Bukowicz, Warszawa 1987, t. I-III.
8 J. Matulewicz, Pisma wybrane, wyboru dokonali i do druku przygotowali: J. Bukowicz
i T. Górski, Warszawa 1988.
9 Odrodzenie Zgromadzenia Ksie˛z˙y Marianów w latach 1909-1910 (dokumenty), do druku
przygotowali: J.Bukowicz i T. Górski, Warszawa 1995.
10 Stolica Apostolska a biskup Jerzy Matulewicz 1916-1921, tłumaczyli i do druku przy-
gotowali: J. Bukowicz i T. Górski, Warszawa 1996.
11 Wspomnienia o błogosławionym Jerzym Matulewiczu, zebrali i opracowali: J. Bukowicz
i T. Górski, Warszawa 1996.
12 G. Matulewicz-Matulevicˇius, Litterae seu Epistolae, Acta, Relationes, Petitiones, No-
minationes aliaque huiusmodi scripta latina, Roma 1956, mps w AGM.
13 J. Matulewicz, Listy litewskie, tłumaczyli: K. Oksiutowicz, H. Szymanel i inni. Do wy-
dania przygotowali: J. Bukowicz i T. Górski MIC, Warszawa 2002, wydruk komputerowy
w AMPP.
14 J. Matulewicz, Listy polskie, do wydania przygotowali: J.Bukowicz i T. Górski, Warsza-
wa 2000, wydruk komputerowy w AMPP.
9
10 - wakat
