Bir Halkın Müziği Caz - Sidney Finkelstein

332 Pages·2012·3.52 MB·Turkish

by  Sidney Finkelstein

Bilim ve Gelecek Kitaplığı - 8
CAZ
-Bir Halkın Müziği-
Sidney Finkelstein
Çeviren: M. Halim Spatar
Çizimler: Jules Halfant
© Bu kitabın yayın hakları
7 Renk Basım Yayım ve Filmcilik Ltd. Şti.’ne aittir.
Birinci Baskı: Bilim ve Gelecek Kitaplığı, Kasım 2009
ISBN: 978-605-5888-05-3
Düzelti: Ülkü Sağır - Nalân Mahsereci
Teknik hazırlık: Baha Okar
Baskı: Ezgi Matbaacılık
Sanayi Cad. Altay Sk. No:10, Çobançeþme
Yeni Bosna / İstanbul
Tel: [phone]
7 Renk Basım Yayın ve Filmcilik Ltd. Şti
Tel: [phone]
Sakızağacı C. Nane Sk. No: 15/4, Beyoğlu-İstanbul
http://www.bilimvegelecek.com.tr • [email protected]
SIDNEY FINKELSTEIN
CAZ
-Bir Halkın Müziği-
Çeviren: M. HALİM SPATAR
Çizimler: JULES HALFANT
Sidney Finkelstein
Amerikalı yazar ve müzik, edebiyat, sanat eleştirmeni. 1909’da Brooklyn’de
(New York) doğdu. New York’taki City College’i bitirdi, 1932’de Columbia
Üniversitesi’nden Master of Art, 1955’te New York Üniversitesi’nden ikinci
master diplomasını aldı. Daily Eagle, Herald Tribune, New Masses, Masses
and Mainstream, The Massachusetts Review gibi yayınlarda kitap eleştirileri,
müzik yazıları, edebiyat ve sanat incelemeleri yazdı. Finkelstein ABD
Komünist Partisi’nin (CPUSA) üyesi ve önde gelen müzik ve kültür
kuramcılarındandı. Sanat ve edebiyat konusuna toplumcu gerçekçi açıdan
yaklaşımını, Sovyetler Birliği Komünist Partisi’nin 1956’daki ünlü 20.
Kongresi’nden sonra, çok daha boyutlu hale getirdi. Çalışmalarını daha geniş
bir alana aktararak, güzel sanatlar arasındaki ilişkiler ve estetik sorunlara
toplumsal yaklaşım üzerine yoğunlaştı. 1974’te Brooklyn’de öldü. Eserleri:
Art and Society (Sanat ve Toplum, 1947); Jazz, a People’s Music (1948; Caz,
Bir Halkın Müziği, Bilim ve Gelecek Kit., 2009); How Music Expresses Ideas
(1952; Müzik Neyi Anlatır, Kaynak Yay., 1986); Realism and Art (Gerçekçilik
ve Sanat, 1954); Composer and Nation: the folk heritage of music (1960;
Besteci ve Ulus, Pencere Yay., 1995); Existentialism and Alienation in
American Literature (Varoluşçuluk ve Amerikan Edebiyatında Yabancılaşma,
1965); The Sense and Nonsense of McLuhan (McLuhan’da Anlam ve
Anlamsız, 1968); Young Picasso (Genç Picasso, 1969); Who Needs
Shakespeare? (Shakespeare Kime Gerek?, 1973)
Mehmet Halim Spatar
1928’de, Kütahya-Simav’da doğdu. İlkgençliğinden itibaren edebiyat, müzik
ve resme ilgi duydu. 1951’de, Türkiye Komünist Partisi’ne üye oldu; parti
adına Doğu Berlin’deki Berlin Gençlik ve Barış Festivali’ne katıldı.
Türkiye’ye döndükten sonra zatürree tedavisi gördüğü hastanede TKP Davası
kapsamında tutuklandı; iki yıl hapis, sekiz ay sürgün cezasına mahkûm oldu;
okumakta olduğu İstanbul Tıp Fakültesi’nden kaydı silindi. 1978’de Türkiye
İşçi Köylü Partisi’nin kurucuları arasına katıldı, İstanbul İl Başkanlığı yaptı.
1980’de tutuklanarak on yıl hapse mahkûm oldu, dört yıl sonra tahliye edildi.
AnaBritannica, Medicana Tıp, Britannica Comton’s ile Grolier
ansiklopedilerinde çevirmen ve redaktör olarak çalıştı. Müzik Yazılarım (Pan
Yayıncılık, 2007) adlı bir kitabı vardır. Çevirdiği kitaplar: Devlet ve Devrim
(V. İ. Lenin, Aydınlık Yay.), Doğu Avrupa’da Sosyalist Muhalefet (Jiri Pelikan,
Kaynak Yay.), Mevsim Sonunun Sisi İçinde (Alex La Guma, Pencere Yay.),
Tanıklık Tutanağı - Şostakoviç’in Anıları (Solomon Volkov, Pencere Yay.),
Mozart’ın Yapıtlarındaki Masonik Örgü (Katharina Thomson, Pencere Yay.),
Müzik Neyi Anlatır (Sidney Finkelstein, Kaynak Yay.), Besteci ve Ulus (Sidney
Finkelstein, Pencere Yay.), Sanat Tarihi ve Sınıf Mücadelesi (Nicos
Hadjinicolaou, Kaynak Yay.), Sultan’ın Orgu (Stanley Mayes, İletişim Yay.),
Batı Müziğinden Küçük Öyküler (Helen L. Kaufmann, Pencere Yay.),
Beethoven ve Devrim Çağı (Frida Knight, Literatür Yay.)
Yayıncının Notu: Sidney Finkelstein bu çalışmasını, yayımlandığı yıl olan
1948’de, yeni kurulan İsrail Devleti’nin halkına ithaf etmişti. İthaf notu
şöyleydi: “Yılımız İsrail Devleti’nin doğuşuna tanık oldu. Başka bir halkın
özgürlük uğrundaki mücadelesinin ve kendi kültürünü yaratmasının öyküsü
olan bu kitabı, sevinçle karşılayacağını bilerek yeni devletin halkına
adıyorum.” Bu satırlar, 2. Dünya Savaşı’nın hemen ertesinde, Yahudi halkın
derin acılarına tanıklık edilen bir atmosferde yazılmıştı. Tabii, bir komünist
olarak Finkelstein, devleti değil halkı selamlamıştı. Gene de, “Finkelstein
2009’u görseydi, ilk basımdaki bu ithafı olduğu gibi bırakır mıydı acaba?”
diye düşünmeden edemedik ve ithafa yalnızca bir not kapsamında değinmeyi
uygun gördük.
Çevirmenin Önsözü
1940’ların sonları, bütün dünyanın üzerine çöken Soğuk
Savaş yılları. Bir yanda Sovyetler Birliği ve dünya komünist
hareketi, bir yanda Amerika’nın başını çektiği karşı blok. İşte
bu yıllarda, 2. Dünya Savaşı öncesinde, tek partili yönetimin
savaş ortalarına kadar Nazi Almanyası’ndan kuvvetle
etkilenen, azınlıklara ve Musevi yurttaşlarımıza ve sola karşı
giderek amansızlaşan kanadı; ardından, Soğuk Savaş’ın
dünyaya çöktüğü 1945-46’larda ülkemizde açılan yeni
“demokrasi” döneminde komünizme karşı seferinde
Amerika’nın önemli bir üssü haline gelen Türkiye. Bu
dönemde, Amerikan Donanması İstanbul’u, İzmir’i ve daha
başka limanlarımızı sık sık ziyaret eder oldu. İstanbul barları
“caz” dedikleri müzikle sabahlara kadar Amerikan
denizcilerini ağırlamaya başladı. Kırmızı Fener
mahallelerimiz Amerikalı erlerle parlak bir dönem, eğlence
sektörümüz büyük bir atılım yaşadı. Kıyı kentlerimiz barlarla
donandı. Bu yıllarda sinemalarımızı kaplayan Hollywood
1
filmleriyle birlikte Hollywood’un tin-pan-alley müziği, caz
etiketi altında ülkemize girmeye koyuldu. Devlet adamlarımız
“Türkiye, Küçük Amerika olacak!” diye şakımaya başladılar
ve günün birinde şarkıcılarımızın “America I Love You”
(Seni Seviyorum Amerika) diye meledikleri şarkıları
dinlemeye başladık. Sonunda, halkımızın, Cumhuriyet
tarihinde ilk kez başkalarının hesabına, Amerikan
hegemonyası uğruna yabancı bir ülkede can veren
gençlerimizin acısını, “Kore nire?” diye yaşadığı günleri de
gördük. İşte bu yetişme yıllarımızda, bizim kuşaktan
birçoğumuzun içinde caza karşı bir antipati oluştu. Bu
antipati, artan siyasal ve toplumsal olaylar ve Türkiye’nin
giderek semiren üst sınıflarının yoz kültür bombardımanıyla
arttı.
1) Tin-pan-alley sözcüğü iki ayrı kaynakta şöyle açıklanıyor. –Ç.N.:
Tin Pan Alley: 19. yüzyıl sonlarında New York kentindeki şarkı yayımcılığı
sanayisinden doğan Amerikan popüler müzik türü. Kentte bu sanayinin geliştiği
sokaklar için takma ad. İngilizce tin pan: “gürültülü” ve alley: “yol” olarak
kullanılmış, tin pan deyimiyle yayımcılara şarkılarını tanıtanların gürültülü piyano
çalışları anlatılmıştır. Tin Pan Alley ticari amaçlarla yazılan baladları, dans ve vodvil
müziklerini kapsıyordu. Zamanla genel bir anlam kazanarak Amerikan popüler
müziğiyle eş tutulmaya başladı. İlk yaygınlaştığı sırada Tin Pan Alley’in en kârlı ticari
ürünü, evlerde kullanılmak üzere basılan notalardı. Şarkıların müziğini ve sözlerini
yazanlarla bunları seslendirenler talebi karşılayabilmek için çok hızlı çalışmak
zorundaydı. Sinema, plak, radyo ve televizyonun gelişmesi ise daha farklı türlerde
olan müziğe olan talebi artırdı ve müzik yayıncılığı çeşitli merkezlere yayıldıkça Tin
Pan Alley ortadan kalktı. (AnaBritannica, C.21, s. 22, Anayayıncılık, İstanbul, 1993.)
Tin Pan Alley (İng.): Amerika’nın New York Kenti’nde 19. yüzyıl sonundan 1920’lere
kadar 28. Sokak ve 6. Caddeyi, sonra 49. Sokak’taki Brill Building’i merkez alan
popüler şarkı yazarlarının ve yayıncılarının bulunduğu, adını aranjörlerin ve
yayıncıların bürolarındaki küçük (Tiny) sesli piyanodan aldığı sanılan bölge. (İrkin
Aktüze, Müziği Anlamak – Ansiklopedik Müzik Sözlüğü-, Pan Yayıncılık, İstanbul,
Kasım 2004.)
Paul Robeson’u o sıralarda tanıdım. Onun spiritüalleriyle
siyahların Amerikan toplumu içindeki durumunu sezmeye ve
meraklanıp incelemeye başladım. Ama caza yabancılığım hep
devam etti. Amerika’da çıkan Masses and Mainstream
dergisine abone olmuştum. O dergide zaman zaman yazılarını
okuduğum Sidney Finkelstein müzik dünyasına daha bilinçli
olarak bakmama yol göstericilik etti. Daha sonra elimden
gelen çabayla kitaplarına erişmeye çalıştım. Kitaplarının
hemen hemen çoğunu getirttim. Jazz - A People’s Music de
bunların arasındaydı. Öncelikle Batı sanat müziğini ele alan
kitaplarını çevirdim. Bu kitaba zaman zaman göz atıyordum,
ama asıl ilgimi çeken öbür kitapları üzerinde yoğunlaştım.
Compton’s Genel Müzik Ansiklopedisi’nde çalışırken “Caz”
maddesinin başlangıç satırları dikkatimi çekti: “20. yüzyılın
başından beri caz sözcüğü, Amerikan popüler müziği ile dans
müziğinin çoğu türlerini içine alacak bir anlamda
kullanılıyordu. Ama 1920’lerden sonra daha çok bir Afrikalı-
Amerikalı müzik geleneğini, ABD’nin güney eyaletlerinde bir
halk müziği olarak ortaya çıkan ve gittikçe daha ayrıntılı bir
modern sanata dönüşen bir geleneği tanımlar duruma geldi.
Klasik müzikten rock müziğine kadar daha başka birçok
müzik türünde caza özgü öğeler kullanılmışsa da, bunlar caz
geleneğinin dışında kalan müziklerdir.”
Cazın, siyahların, Amerikan toplumu içinde beyazların
ırkçılığına, Ku-Klux-Klan’a, ırk ayrımcılığına karşı verdikleri
uzun ve acı mücadeleleri içinde yarattıkları bir müzik
olduğunu, Amerika’nın yerli halklarının, Afrikalı-
Amerikalıların ve dünyanın hemen her köşesinden göçüp
gelerek Amerika’ya yerleşen insanların, ezenlere karşı ortak
bir mücadele ve ortak bir kültüre doğru gelişme ve
bütünleşme içinde yarattığı özgün ve önemli bir müzik
olduğunu kavrayabildim.
Sonunda Finkelstein’in bu kitabı Amerika’nın modern bir
Roma İmparatorluğu olma hırsı ile dünyaya yüklenişinin bazı
yanlarını aydınlatan ve aslında cazın bir eğlence müziği
olmayıp büyük bir sanat olduğunu; her müzik ve her sanat
gibi, cazın da plak şirketleri, kumpanyalar, mali menfaatlerce