Table Of ContentASUNG A THU UM HO 1
Piehdohna .................................................................................................. 3
The New American Standard Bible (NASB) in aman pao chie dan............. 4
Hichie Hilchietbu hin iti lamdawla nahin kithuopi thei ding ham? 5
Bible sim ding dan? Eileh ei in Thudih iti hawldoh ding ham? ............ 7
Kipa-na-thupha lhangpi thudawl .............................................................. 12
John 1 ................................................ 17
John 2 ................................................ 33
John 3 ................................................ 41
John 4 ................................................ 51
John 5 ............................................... 61
John 6................................................ 70
John 7 ............................................... 83
John 8 ............................................... 91
John 9 ............................................... 100
John 10.............................................. 106
John 11.............................................. 113
John 12.............................................. 120
John 13.............................................. 128
John 14 ............................................ 135
John 15 ............................................. 144
John 16 ........................................... 150
John 17 ............................................. 157
John 18 ............................................. 165
John 19 ............................................. 172
John 20 ............................................. 181
John 21 ............................................. 188
JOHN LEKHATHOT PHUONDOHNA 193
I John 1 ............................................ 196
I John 2: 3-3:3................................... 202
I John 2:28-3:1-24 ........................... 212
I John 4 ............................................ 225
I John 5 ........................................... 232
II John ............................................. 241
III John ............................................... 246
THIL KIBE LAP
Khat na: Greek pao a Bible hung kipat dan thusim 251
Ni na: THUCHENG HILCHETNA 252
Thum na : THUGIN 259
JOHN LEKHA BU SUNGA HET DINGA PHA THUKHOH HO
Jesu Christa hettohsah a apanna, 1:8 ........................................................ 20
Pharisees ho, 1:24 ..................................................................................... 26
Ju leh Ju hat chikhat, 2:3 .......................................................................... 34
John in „Tahsan‟ ti thucheng aman dan (John 2:24; 8:24; 11:27) ............ ....... 39
Chi le nam, John 4:4 ................................................................................. 52
Pathien lunglam, John 4:34 .................................................... .................. 57
Christian te kihet chetna, John 6:37 .......................................................... 76
John kou ahin, John 6:44 .......................................................................... ....... 78
Thudih,John 6:55 ...................................................................................... 79
Han sanna,John 7:4................................................................................... 84
Thuohhat apoimaw na, John 8:31............................................................. 95
Greek pao a -Huhhingna............................................................................ 101
Gitlou kiphuon na, John 9:22-23............................................................... 103
Thil suhsietna, John 10:10......................................................................... 108
Bible a um-Thaonu, John 11:2................................................................... 114
Kivuina natoh, John 11:44......................................................................... 117
Mihiem a um gitlouna, John 12:31............................................................. 125
~ 1 ~
Lungthim, John 12:40................................................................................ 126
Kum jabi khatna phatlai a Juda te kalchuh kut man dan, John 13:2 ......... 129
Taona phat chuom jie, John 14:13-14........................................................ 138
Jesu leh Lhagao, John 14:16.................................................................... 138
Pa,Chapa, Lhagaothieng,John 14:26........................................................ 140
Christian te leh cham na, John 14:27....................................................... 141
Mei, John 15:6......................................................................................... 146
Pakai min umjie, John 15:16.................................................................... 148
John lekhabu dungjui‟a “Thudih” (John 17:3) ......................................... 159
Tahsan da-lhah, John 17:12..................................................................... 161
Pontius Pilate, John 18:29....................................................................... 170
Jesu nungjui, numei nu,John 19:25......................................................... 176
Jesu kivuina a gim namtui, John 19:39................................................... 179
John bung 1na, I John 1 chuleh I John 1:1 tekahna .............................. 197
Chirstian te hi, akiloi khawm ahi, I John 1:3.......................................... 198
John lekhabu a, „Chen khum” thu I John 2:10 ...................................... 205
Mihiem kivaihawm na, I John 2:15 ...................................................... 207
Thulhunthah a, „Jesu hung kitna ding thudawl‟ a thu ki sei dan, (I John 2:28).... 213
Chawnphatna, I John 2:29........................................................................... 213
Thulhunthah a kimu „Huhhingna‟ I John 3:1............................................... 215
Pathien chapa, I John 3:8............................................................................. 219
Taona, abilheh bei tobang, ahivanga abilheh um, I John 3:22...................... 222
Christian te hi „khat in khat chungthu atan pieh ding ham?‟ I John 4:1....... 226
Greek pao a, “Patepna” leh a kodoh thei thu dang, I John 4:1..................... 226
Huhhingkihet chietna I John 5:13................................................................ 235
Mi ding a taona, I John 5:13........................................................................ 236
Thinakhop chawnsiet ipi ham? I John 5:16................................................. 238
~ 2 ~
Ka ngailut tah ka guolpa,
Doris Spraberry in hichie lekhabu
suo doh ahithei nadinga tha leh jung avel vel a eisen
pieh a imalam jousie a eikithuopi najal in
hichie hilchiet bu hi ama hetjing
nadingin kapiedoh
in ahi.
~ 3 ~
Bible, New American Standard Bible, kiti aphat toh kituoh a pao chie dawla hung kibawl ahi-1995
* English a pao lui a “Thee” ahilouleh “Thou” kiti ho tulai English pao a kibawl doh ahi.
* Achiesa kum 20 sunga pao chiedan kikhel jieh a akoudoh hetbuoi theiho tukhang English pao a kibawl ahi.
* Bible chang a pao hahsa leh thu hahsa ho ahetnop dinga hung kibawl ahi.
* Masanga English pao lui leh tu a English pao thah kibah louna hejing puma thucheng thuguol „AND‟ a kipan
ho het bailam dinga kile doh ahi.English a, “Punctuation” a um banga hi Greek leh Hebrew lekha masa ho a
chu “Punctuation” ana umlou ahi.Hito banga chu tulai English in, “Punctuation” hi “AND” khel in amang in
ahi. Khatvei kuom leh “and” hi “then leh but” ti toh kibang a akiman na, athun ajil dungjui in aum jin ahi.
Masanga sanga dihjo
* ThulhunThah lekhabu a Greek pao upa pen, aphapen jong hi ho chu velvet ahin, atil tah a ana kijih lekhabu
pen chutoh kituoh a kithah bawl ahi.
* Thuguol kibang ho jong tekah leh thah vet kit ahi.
* “Verbs” kou doh jat chuom chuom neiho, athubul toh kituoh dinga a thah a ledoh na kibawl kit ahi.
NASB chu NASB hijing thou ahi
* Pao ledoh dan kikhel jongleh NASB chu kikhel chuomlou ahi. Abul tilla NASB chun neokhat hahsatna
anatuoh jongleh, NASB in ana koi dan hejing pum‟a neo khat khat kisiem jatchuom bou ahi.
* NASB kithah siem hin NASB in abula pat a Greek leh Hebrew ledoh dan ana chiepi pen chu kisun jom peh
ahi.
Lockman Foundaion‟s Fourfeld Aim in ana jui dan pen chu puochil tah a kijui jing ahi.
* Pao ledoh a pang ho leh hichie thudawla doh a kineiho, chuban a NASB pilhin na dinga natongho hi lekha
thiemsang, Bible lam a hetnasang nei, Pathien thudawla thiemna sang nei ho ngen ahiuve. Amaho hi
Houbung jat chuom chuom apat mi ahiu ve.
NASB BUL
NASB (New American Standard Bible) hin Bible kiledohna thudawl a, akile dih pen ahi ti hi miho pomdan
ahi.Tulai a Bible athah thah a hung kibawl hohin, adih ahinao leh hetbailam ahinao sei jongleo, khuonung in
thil kibanglou mudoh ahi thou in ahi. Chuban a, ahi‟na bangtah a kiledoh dan in kisei jongleh, atamjo a, abul
tah a anakijih Bible hawchu het bailam na ding in thahsiem ahiu in ahi. Hetbailam na dinga thahsiem hi thil sie
chu ahipuon, ahinla, mun tampi ah aledohpa het dan leh pao ledoh dan apangtam jin ahi. Achaina dingin,
hetbailam na dinga thahsiem pen hi, Bible kiledoh banga, Bible hilchetna tobang ahi. NASB kithahsiem hin,
NASB Bible dihtah a le te ahinao achiepi jing ui. Abul tah a Bible ana kijih lai a thu pen chu adalha dieh puon,
Bible hinle hawn amamho ngaidan ajao sah mai, mai uto kibang ahipuoi.
-The Lockman Foundation
~ 4 ~
HILCHIET BAWLPA APAT THUHIL
(HICHIE HILCHIETBU HIN ITI NAKITHUOPI THEI DING HAM?)
Bible a thu kisei hilchiet kiti hi, masanglai a lekha ana sun mihawn, Pathien a kuon a „thu‟ Lhagao in ahetsah
bang dungjui uva, anajih uh, lungthim leh lhagao lam a hetthiem na nei a hiti a chu i hinkhuo a manchah jie
hetthei nading tupna ahi. Lhagao lam a „machal na‟ ti hi thil hetchiet hahsa tah khat ahi. Pathien lama
kihongtah leh kipumpieh na tah nei ngai ahi. Chuleh Pathien lam a gilkielna, hetnuom na leh akin bawl‟a pan
nuom na nei ngai ahi. Chuban a hinkhuo kikhel thei na ding in chawnsiet phuonnaleh, Pathien hienga taona
jong poimo ahi. Hichie ho hi ahi Lhagao lama khantou kihetna chu. Bible hilchiet thei na ding in Lhagao lam
hetna apoimo in, hinla Pathien miten Bible hetdan jat chuomchuom anei u hi thil kidang tah ahi.
„Adih‟ a kuon a thil hung um doh ti hi seichiet abailam jo in ahi. Hichie na dinga chu ei umna houbung leh
eima ngaidan a thil bawl hilou in, a lekha bu (Bible) in „ipi asei ham‟ ti pa chu joh ding ahi. Eiho hi ibawn uva
thusim dungjui a thil bawl te ihiiuve. Eiho, koima ngaidan lalou a,idei dan, dan a Bible hilchietna bawl
ngenchang ihiuve. Hinla hichie hilchiet bu hin, eima ngaidan chieh a Bible hilchiet dan jui lou a, adih theina
pen ding a chie dan LHONGPI thum mangcha hilchietna bu hi kisiem ahi.
KHATNA (FIRST PRINCIPAL)
Achie dan LHONGPI kijui lah a amasapen chu: Bible thusim um dawla, huoilai mun a, itih phat a, kuon a jih
ham ti ahi. Bible ana jih masa pa in tup anei in, chuleh athil tup chu mi ho ahet sah nuom ahi. Lhagao in
ahetsah dungjuia ana kijih, ana kisun doh Bible hi a sun pan atup lou beh khat chu „atup leh adoi‟ chu hichie
ahi, kiti thei lou ahi. Ana sunpa thiltup chu poimo ahin, eiho thusim, ngaidan, chawndan leh umna Houbung ti
ho hi apoimo hilou ahi. I-thil het manchah thei chu Bible hilchiet na a dinga thil poimo ahi. Hinla, dihtah a
hilchietna hi ama sajo ding ahi. Avel in kisei kit leh, Bible a thu kijih ho khun ko/tup khat bou a nei uh ahi.
Hichu, Bible ana sun masa pan, Lhagao in apui dungjui a ana jih ho chu ama khanga mite kawm a ana pieh
sawn a ana hetsah ahi. Hichie ho chun tulai a hindan leh chawndan jatchuom, chuom ho toh kitoh a jat chuom,
chuom a lah thei ahi. Hichie thil lah dan chu Bible in asei pi pen chu toh akitoh ding ahi. Hijieh a chu hichie
Hilchiet Bu hi Bible a lekhabu ho jousie a dinga apatna danna kibawl ahi.
NINA (SECOND PRINCIPLE)
Anina a akichie pi alhuongpi chu asung a thu um „ipi‟ a hi hawldoh ahi (Literary units). Bible ho jousien
kibang ahinao thil khat anei chieh un ahi. Hijeh a chu ahil chien hawn khat a kuon a khat chuom khen na nei a,
ahi‟na suh jatchuom theina thunei na aneipouve. Hichie jieh a chu Bible hilchetna ibawl masang a hichie Bible
chang hin ipi atup ham ti het masat guot ding ahi. Athem, them a hihenlang, abung, bung a, ahilouleh acha‟ng,
cha‟ng a leh thuguol ho a hijongleh, abu pumpi in asei lou aseithei dieh pou in ahi. Bible hilchiet dan chu
alhangpi thudawl a kuon‟a athil tup pen (Deductive approach) leh thil khat a ko athu lhangpi hetna (Inductive
approach) hiding ahi. Hijieh a hi, hichie hilchiet bu hi Bible jil chapang hawn, athil umdan, pao kiman dan ho
ahet thiem thei na diu a kiguong ahi. Athuguol chieh, abung chieh leh akikhen dan ho chieh hi Pathien hu
lhakhum hihihjongleh,amaho hin Bible simna a ngaidan aneithei na ding uva panpi tu ahiuve.
Thuguol leh thucheng hilou a, para, para a hilchiet hi a sunpa sutlona/tup hetthei na dinga poimo pen khat ahi.
Para khat chu akaigawm thupi khat nuoi a um ahin, hichu THUPI kiti ahi. Hichie para sunga thuguol, hihen
thucheng khat hijongleo, abawn uva athupi toh kimat na nei chieh ahiuve. Amahawn angahna asiem kuom uh a
um in, asuhlet kuom ujong aum in ahi. Bible ahi na tah hun sulang pen, para, leh athu kisei ho achangchieh a
hilchiet chu a bu hun sunpan pa thiltup hetna ahi. Hichie Hilchiet bu hi, tulai Bible thiem hawn, Bible ledohna
jatchuom, chuom ho tekah na nei a akibahlounao ahetdoh dan uh jat chuom leh athu chuom chuom ho tosaisan
a hung kibawl ahi.
1. The United Bible Society ten aman uh Greek lekhabu hi asut li(4) na ahi.Tulai Bible lam a mithiem hawn
athudungjui a „Thupi‟ hopkhen na abawl uh ahi.
2. The New King James Version (NKJV) hi, Greek lekha jem a ana kijih,Textus Receptus kiti lekhabu a pat a
athucheng chieh ledoh na ana kinei pen chu ahi. Bible dang sang in „athu hopkhen na‟ pen hi asao deo in
ahi. Hichiesaodeo a thu hopkhen na kibawl pen hin, simlai chapang ho a dinga „akan gawm‟ pen athupi
hetbai na ahi.
3. The New Revised Standard Version (NRSV) hi jatchuom deo a Bible kiledoh, athu cheng chieh a ledohna
kibawlpen chu ahi. Hichie „dan‟ hi anuoi a kipie Bible kile-dan ho latuo tuo a kibawl ahi. Ama thu hopkhen
danhin,athupi bailam tah a het doh jieng thei ahi.
4. The Today‟s English Version (TEV) hi, The United Bible Society te a toh kibang chet a kibawl ahi.Tulai
Bible simhawn,Greek lekha jem a Bible ana kijih het-thei na aneithei na diu a, hichie “Bible kile dan pen hi
kimangcha ahi. Adieh dieh in, kipa-na-thu-pha, Gospel ho ah, NIV te thupi hopkhen dan toh kibang ahi;
athu-kiseilampang hilou in, athu-seipa lampang akiha gel khoh joh in ahi. Hichie dan hi Bible pao dang a
~ 5 ~
ledoh ho dingin aphachuom beh puon ahi. UBS leh TEV te ni hi ahun-ledoh ho lungthim leh lhagao lam a
adin mun uh kibang ahin, hinla Athupi hopkhendan uh kibanglou ahi lhon ne.
5. The New Jerusalem Bible (NJB) hi French Catholic te Bible toh kibang ahi. Amaho Bible hopkhen dan hi
Europe gam mite a ding in aphai. Ahet nuom me.
6. Hichie hilchiet bu‟n aman Bible hi (NASB) 1995, athah a hungkibawl-New American Standard Bible ahi.
Hichie hi athu cheng chieh a hilchietna kibawl ahi. Chuleh acha‟ng, cha‟ng a hilchietna in jong ajui ahi.
CHIE DAN LHUONGPI THUMNA
Hichie Hilchiet bu‟n achiepi athumna chu Bible a thu um, thuchengho, atam thei pen na het ahithei na dinga
Biblejat chuom, chuom man ding ti ahi. Greek te pao a thuguol leh thucheng hi jat chuom, chuom a het thei
ahi. Michuom, chuom in a ledoh Bible jat chuom, chuom ho kimang hin, Greek lekhajem jat chuom, chuom ho
hilchietnaa apanpi lheh in ahi. Hichie ho hin Doctrine a sukha puon, Pathien hetsah najalla Bible ana sun ho
thusei lehthilbawl dan ho het-thei na le muthei na ah eipanpi jawu in ahi.
Hichie Hilchiet bu hin Bible jillai ho a dinga gangtah a Bible a hilchietna dan uh adih adihlou het thei na apien
ahi.Hichie hilchiet bu hi achien achai a hilchietna lekha bu ahipuon, thil tampi hettheina leh ngaituo na suthou
theihilchietbu joh ahi. Hilchietbu dang khat chu huoplienlou, abu bawlpa in ama Doctrine chiepi, chuleh a
umna houbung thu chiepi deo aum in ahi. Bible hilchietna bawlho dinga poimo chu, Bible ana kibawl masa ho
a thuchengman dan kichieh louho hetthiem thei ding khopma Bible hilchietna bawl thei ding a a um diu ahi.
Christianchieh,chieh Bible thu a kuon‟a kahi ti-ho ahivang a akikah uva Bible thudawl a ngaidan kibang umlou
hi thilkidang tah ahi.Hichie Bible hilchiet bu in a chiepi dan lhongpi thumho hin, thusim dungjui a kathil
ngaituo na ho ah thil hethiemthei ding in ha tah in ei kithuo pin, hiti chun, Bible ana kisun masa ho a thu um
ho hetdoh ding tupna eipien ahi.Nanghawn jong, hichie hilchietbu nasim uva, namanchah uva naphat chuompi
diu ka kinepna ahi.
Bob Utley
East Texas Baptist University
June 27, 1996
~ 6 ~
BIBLE SIM DING DAN
(Ei leh Ei in Bible thudih mudoh theina)
Thudih ihe thei diu em? Hoilai a kimu ham? Dan dungjui tah a akichieh na um am? Adih ahi ti thei ding
„thunei chungnungpen‟ um ham? I hinna leh I leisiet hinkhuo eipui dih thei ding in hichie hi achungnung pen
ahi ti ding um‟am? I-hinlo pi-pen uh ipi ham? Ipi dinga hichie vannuoi a hi kihung pieng ham? Tu-nung leh
hoilai ah ichie diu vem? Lunggel thei jousien hichie dohna hi i-nei chieh diu in ginchat ahi. Hichie dohna hi
leisiet kisiemtil apatna mihiem lunggel ngaituo na a ana um ahitai ( Eccl. 1:13-18; 13:9-11). Kahinkhuo a
apoimo pen ipi ham tia ka buoipi lai phat ka geldoh in ahi. Insung din mun dungjui a, chapangcha kahi lai a pat
a Christian kana hi ahi. Kahung khanliet dungjui in keima chungthu leh ka leisiet hinkhuo um dingdan ho
lungtheh na kahin neitou peh in ahi. Chawndan lhangpi leh sakhuo a thil kibawl ho hin kahinkhuo a kathilsim
holeh kathil-tuo khah ho a ding in imacha thil pha chuom asuodoh puon ahi. Lungbuoina phat, thil-hawlbe
nuom na phat, thil ngaichat na phat, leh kinepna bei a umna khuovel bep ana hi.
Mi tampi‟n hinkhuo a thil hahsa nei ho a ding in „aphatna‟ ka hei atiu in ahi, ahinla ihetchien‟a ingaituo veng,
veng leh athil het hou chu-amaho ngaidan, nidang lai thusim, amaho thil hetdan leh lungsuhtuo bou ahi. Hichie
ho ading a chun akichiehna, adih kihetna leh ipijieh a hinna nei a hung kihing ham ti hetthei na ding a chun
ngaituo nadih tah nei angai in kahen ahi. Hichie ngaituo na dih chu Bible a aki mu‟n ahi. Bible tahsan ta‟h
ahi‟na ho anuoi athuho apat hin muthei ahi:
1) Bible a thu kisei ho aphochien ding in thil-lui a um chieh un ahi.
2) Thulhun Lui lekhabu (Bible) a thu kisei adih suoh kei in ahi.
3) Kum 1600 sunga Bible a thu kisei hawn kisam kaina anei chieh un ahi.
4) Bible toh kihoumat jing jal in mihiem hinkhuo kikhelna lientah a um in ahi.
Christian hi-na hi gindan leh tahsan dan kibang hi-na jal ahin, hiti chun mihiem hinkhuo a hahsatna haw toh
kimaituo dan ahe-thei un ahi. Hichie ho hin ngaidan dih um theina eipieh mai hilou in, Bible thudawla i-thil
het in, lungthim tah akipa na dettah ei pien ahi.Hiti chun, Christa chu ka hinkhuo a dinga apoimo pen ahi ti,
Bible kahetna jallin kahe doh thei in ahi. Kipa thanopumtah thil hetna hi, lungsung a thanopna kipat na ahi.
Ngaituo na jat chuom, chuom hungkipatna leh houbung khatsung jieng a jong Bible ledoh dan chi chuom,
chuom ahung um a, hichie hawn eisuh buoijing lai phat ho chu kahejing in ahi. Bible hi Pathien hu-lha-khum
leh tahsan ta‟h lekhabu ahi, ti tahsan hi achaina ahipuon, akipatna bou ahi nalai in ahi. Bible thil-bawltheina
leh tahsan ta‟h ahi na tahsang hawn Bible bu sunga munkhat munnijatchuom chuom a hilchietna kineiho hi, iti
adihna vetsah a chuleh adihlou na iti pai ding ham ti gelkhoh ngai inkahei? Hichie hi ahi keima‟n kahinkhuo a
katup leh Ginna a kakhuoljinpi chu.
Christa ka tahsan nahin:
(1) Kahinkhuo a kipana thupi tah leh thanop na ei pien ahi. Ka lungthim a kana gel chu, ka chawndan ho hin,
thilkhat hinkhuo a dinga aphapen eipien te tin ngai tuo na kanei jing ahi.
(2) Leisiet na sakhuo kibang lou tamtah laha akihilna dihtah eipien ahi.
(3) Kei umna houbung adih ahi tia kiletsahpi na hi adihlou dan kahedoh in ahi. Masanga lekha ana umho
hilchietna ipi pen hi adih pen hiding ham tia ka khuolna a, keima hetna, keima houbung, kachawndan leh
keima thusim pansan a kathil bawl ka mudoh in ahi. Bible ka sim phat leh keima ngaidan suhat theiding dan in
Bible kasim ji in ahi. Hiti chun hichie ho chu midang gindan demnan kamang in, hinla kei gindan hojong
alhinlel na leh dih chamkimlou ahina jong kahejing thou in ahi. Hichie ho kahet doh hi kei ding in thil
hahsatah ahi.
Ahiding dawl tah in hibukim kei hihjongleng, Bible simdan ka thiem jo deo in ahi; masang a sang chun.
Midang hoBible pomdan hetpi leh ahi-na hechien in kei leh kei in midang ho chunga ngaidan nei ding dan kaki
hilthei in ahi.Hitobang lunggel ho kanei ta puoi kati ahi puon, kalhahsap na ho jawthei thei na dingin kaki
habawl jawn ahi. Bible dihtah a sim thei nading a, khat vei, vei leh, asubuoi a pang a chu hilchiet bu leh
hilchiet bu bawl ho ahiu ve. Keiman Bible ka sim dan, midang hawnjong akhuol chien uva, kei bawldan a
abawl thei na diu in thil poimo masa ho themkhat tah lang inge.
I HET DINGA POIMAW LEH KHOH HO
A: Bible hi, Pathien khatbep ama leh ama kiphuondoh na lekhabu ahi ti katah sange. Hijeh a chu Bible hi
Lhagaothieng hetsah a mihiem in ajih hi athusim dungjui leh abultil pen a ajih pan atup pen dungjui a
hilchietna neiding ahi.
B: Bible hi mijousie a dinga kijih ahi ti katah sanne. Pathien chu ei-mihiem ho toh kihou thei ding a hung
kisiem a, i-chawn dan leh, i-thusim umdawla ei kihoupi ahi. Pathien in thudih a impuon, ahetsah joh ahi.
Hijieh a chu eihohinkhuo a thu umdan a Pathien thu hi hilchiet lou ding, ama a joh dungjui a bawl ding ahi.
~ 7 ~
Bible in, Bible ana sim masa leh ana he masa ho kawm a anasei ho chu eiho kawm a jong asei in, anasei lou
chu tun, eihokawma jong asei dieh puon ahi. Bible mijousie hetthei leh milham ho kihoulimna leh kihet tuo na
dan mangcha kibawl ahi.
C: Bible in chiepi thupi leh tup kibang anei e ti katahsange. Thu hahsa tah tahleh, thu-kikal a lah thei thu um
jongleh, Bible hi ama leh ama akikal na aumpuoi. Hijieh a hi, Bible hilchietna phapen chu a Bible mama ahi.
D: Lhagao Thieng thupieh a Bible hun jihpa‟n, thiltup khat anei in, hichu Bible mun jousie a aum chieh e ti
katahsan ne. (Thiemgao thusei ho ah vang ajaolou kuom a um me). Bible hinjih pan pa tup leh doitah ka he
chen kei e kiti thei hih jongleh thil tamtah in Bible thiltup hiti lam hin‟a asei in ahi.
1. Asei nuom thu sei doh thei dinga lekha jih dan kimang cha ahi.
2. Thusim umdawl leh thilsuoh khat pansan a hung kijih ahi.
3. Abu pumpi thu umdawl leh abah bah a thil umdan
4. Bahkai khat thil umdan leh a bu pumpi a athu kisamkai dan.
5. Pao chie dawl, asei nuom thu pen sei ding a, kiman chah dan.
6. Thucheng ho, aseinuom pen thu seidoh thei dinga kilahkhawm dan.
7. Thuguol kibang ho.
Hichie a chunga thu kipie ho hi Bible hetthei na dinga sim din apoimo in ahi. Bible kitup tah a simna ding a ka
deidan ho kasei masang in, tulai a Bible hilchietdan chi chuom, chuom umsah thei Bible simdan lhangpi ho tah
langu hitin, hinla hichie hohi Bible simdan dinga aphat lou jeh in manchah lou ding in aphai.
II Bible simdan phalou ho
A: Bible a thu kijih athudawl nahsahlou a thuguol khat, leh thucheng khat, athusei changlah a adih a pom a,
ajih pa tup leh a Bible tup ho toh kisamkai na neilou a koi hi „Bible simdan phalou ahi. Hitobang a thil bawl
chu „athu suhdih kawm‟ (Proof-texting) tina ahi.
B: Thusim khat pansan a hung kijih ahi‟na donsah lou a, hidinga igel khat, a Bible toh kimat na jong nei
behlou toh suhtuo ham ham guot chu, Bible simdan dihlou ahi.
C: Thusim khat pansan a Bible hung kijih ahina donlou-a, tulai Christian te ding a kijih jingkah thusuoh ho
tobang a Bible sim chu simdan dih lou ahi.
D: Bible, ahung kijih lawna hephalou a, ajih pan atup pen thu toh kitoh lou a thu dang ko sah a Bible sim chu
simdan dihlouahi.
E: Bible jih pan atup pen nasah mo a, ei ngaidan thu seisah, Bible jihpa thubul toh kituoh lou a tulai thutoh
chie khawm sah, eima bawlkawm kihilna thu Bible ho ko sah ho hi Bible lah dan dihlou ahi.Hiti ho tobang a
Bible simdan chun Bible chunga a simpa‟n thunei ahina atahlang in, hichu- “a simpa mudantah a Bible
hilchiet” tin akihen ahi. Hitawbang a jihtho a kithu jahtuo na ahin, thil poimo tah 3 um ahi.
Amu masa
Bible Bible a pen, pen
Jihmasapen A t h u k i j i h m i h o
pa thil tup
Masanglai chun, hichie thil poimaw thum ho lah akhat pen pen hi ana ngaikhoh un, hinla, apoimaw pen chu
Bible hi Pathien a kuon a hetsah na a kijih ahi. Bible hilchietna a hichie thil poimo thum ho hi manchah tei tei
ding ahi. Ahilchietna dingin, keiman ka hilchietna bu a “Ajihpa tup leh athu kijih” teni hi kagel khoh in ahi.
Bible sim pa‟n, ama mudan a hilchietna anei hi kei ngaidan ahi puoi. Bible ahilou lam a manchah hi phat tin in
aumjing in ahi. Hijieh a chu Bible isim tiengleh eima ngaidan,tup dan manchah ding iguot na hi vetphat ding
ahi.
Vaikhuonunga
Lekhajem tahsang ho
Lhagao Thieng
kibanglou
Athu kijih Athawt nate
A j i h pa tup
Achuti leh ilo ding ahidem? Hiti chu ahijieh a chu, dih tah a Bible hilchiet ahitheina dinga chu AJIH PA
THILTUP leh ATHU KIJIH HO hetchiet poimo ahi. Bible simdan dih ti thu a hin, Bible sim leh hilchietna,
adihna muthei leh lamdang chuomlou a kimang jing dan ho piethei, lampi chu i-pi pi ham?
~ 8 ~
III Bible sim ding dan
Hichie a hin hiti dan mawng a Bible hilchietna nei ding ti thu sei ka guo pon, ahinla, alhangpi a Bible hilchet
dandih ho joh ahi. Gordon Fee leh Douglas Staurt in anajih lekhabu,“How to Read the Bible For all its worth”
Zondervan ten asuodoh (published) pieh u hi Bible simdan dih kijilna phatah khat ahi. Bible isim phat leh
Lhagaothieng kithuo pi-na a Bible vah muthei ahina dinga simding ahi. Hichie nading achun Lhagaothieng,
Bible leh Eima, a bible simpa‟n poimawna kibang chieh in akinei in ahi. Hitobang a lhagaothieng kithuopi na
toh Bible simchun hilchiet bawlho thuhil dandihlou a puimang theina akuon injong akihuoibit thei in ahi. Hitia
thu kisei kanahekhan ahi, „Bible in hilchiet bu ho ahilchien ne.‟ Hichie thu hi Bible hetthiem theina dinga
eipanpi dinga lekhabu dang simding deimawna ahi puon, hilchiet bu mandan leh aman ding phat het-thiem
ding deina a kisei joh ahi.Hilchietna inei pen bung sung ham, chang ham khat chu,abung sungthu leh hichie a
chang in asei pen thu chu toh akituo ngai ding ahi.
1. Anajih pen pa
(a) Ajih lona thusim
(b) Pao man dan ho
2. Anajih penpa dei dan
(a) thusei dan
(b) amaho phatlai a ana thil bawldan uh
(c) alhangpi a hichie lai phat a thil umdan
3. Eihawn tulai a toh kituoh a ihet dan uh
Hilchietna ibawl dan uh, athudawl leh ajieh pha tah a pieh thei ngai ahi. Bible hi eihaw dinga tahsan leh tahsan
nainei uh hung kuon na ahin, hinla thil phalou tah khat chu, tulai Chrisitian ten a Bible thuhil ho dei lou tamtah
aumun ahi. Achuti a, Bible Pathien hu-lha khum a kijih hi-ngala, athu sei ipom louleh ei leh ei kilhem kihi ahi.
Biblesimdan chili ho chu, hilchietdan hetthiem thei na dinga kiguong ahi.
A. Amasa pen in
1. Bible khatvei na sim na mun chu, Bible dang ah avel in simkit in
(a) Thucheng kiman dan ho hilchien Bible (NKJV,NASB,NRSV) ven
(b) Akibahpi ho a (TEV,JB) ven
(c) Het bailam dinga kijih Bible ho (Living Bible,Amplitude Bible) ven
2. Abu sunga kijih ho tup leh doi pen ipi ham hawldoh in chuleh athupi ladoh in.
3. Thiltup sulang pen abung, achang, a thuguol, ahilouleh athucheng ladoh in.
4. Athu kijih dan a achallang dieh ho ladoh in:
(a) Old Testament
(1) Hebrew te thusim kiseina
(2) Hebrew te la (Wisdom Literature/ Psalm)
(3) Hebrew te Themgao thusei (Prose/Poetry)
(4) Dan leh muol ho
(b) New Testament
(1) Thusim kisei ho (Gospel,Acts)
(2) Thulem (Gospels)
(3) Lekhathot (Epistles)
(4) Thu kiphuongdoh (Apocalyptic Literature)
B: Anichanna
1. Bible pumpi simsuoh in,athupi dieh holeh apoimo dieh ho ladoh in
2. Thupi poimo ho teldohin lang hilchietna pen
3. Na hilchietna dan chu hilchietna bu kithuopi na lan
C: Athum channa
1. Bible pumpi simsuoh inlang, ipi thusoh pansan a hung kijih ham chuleh ipi thilsuoh toh kimat a ham
tiho vedoh in.
2. Bible a thil suoh umchan kisei ho guoltuoh in
(a) Ajihpa
(b) A date
(c) Amu ding ho
(d) Akijih lawna ajieh
(e) Amu ding te iti chawn uva ahileh lekha kithot ham?
(f) Amipi te leh thilsuoh haw thudawl kisamkai na ve chien in
3. Bible nahilchiet na mun chu hetchiet thei ding in sim suoh in. Paochie dan ho leh akiman dan hechien
in. Chutileh, ahung kipat dan, ajih pa jih dan leh athil guon dan nahetthei ding ahi.
~ 9 ~
4. Kithuopi lekhabu naneihaw mangchan lang, na simna mun thusim umdawl vechien in.
D. Alichanna
1. Bible jat chuom chuom ho simin vekah in
(a) thucheng leh thucheng (NKJV,NASB,NRSV)
(b) akibang dieh ho (TEV, JB).
(c) Het bailam dinga kibawl ho (Living Bible,Amplified Bible).
2. Paochie dan (Grammar) ho ven
(a) athucheng kivel sei ho (Eph 1:6,12,13)
(b) paochie dan kivel man ho (Rome 8:31)
(c) Lhangpi a ngaidan kikal ho.
3. Teldoh ding ho
(a) Jienei tah thil umdan
(b) Thil jat chuom umho
(c) Pao man jat chuom beh umho
(d) Thuhahsa, thuguol hahsa leh adang dang
4. A chie khom thei thu ho poimo na
(a) Na sei ding thupi chu ipi lekhabu in asei chien nem ven
(1) Systematic theology
(2) Bible vetkah bu
(3) Akibang hawlbai na bu.
(b) Nathupi a thu um, thukikal dan a kilang ahivanga dihthei umho hawldoh in. Bible a thudih umho
hi akikal la bang ahivang a kikal lou Bible ma, ma a adihna um ahiuve. Pathien hulha khum lekha
bu ahin, hilchiet na ineiphat leh Lhagao lam thudawl toh kibahna neithei dinga, Bible in asei
nuom pen chu hawldoh ding ahi.
(c) Bible khat sunga athu kibang, ajih kibang, ahina-kibang, thil achie khawm thei ho hawldoh ding
ahi. Bible hi ahilchiet na phapen chu Bible ma, ma ahi, ajieh chu ajih pa leh alhagao kibang ahi.
5. Ipi thusim a kuon ham, itobang thusuoh a kuon ham ti hetdohna dinga kithuopi lekhabu manding ahi.
(a) Study Bible
(b) Bible Encyclopadias, handbooks, Dictionaries ho
(c) Bible kipatna thu
(d) Bible hilchietna
IV Bible hilchietna manchahna
“Tun hilchietna mandan ding lam lhungtao te.Tun na thupi chu akijih lo napen leh ahung kuonna tah nahet tah
leh, nahinkhuo a ding leh na chawn dan toh kituoh in nang dingin kilah tan. Bible jih pan athil tup leh asei
nuom pen hetdoh a tu a eiho khang a i-hin na a ding a manchah chu Bible thilbawl theina ahi” kati nuom in
ahi. Bible iti manchah ding ti chu, anajih penpan amaho phatlai a leh thil chie dan‟a atup pen dungjui a Bible
hilchiet chu ahi. Bible anajih penpan, masanga, amaho phat toh kituoh a anajih thu ho umchan chu ihetchien
lou leh tu a eihawkhang hinkhuo toh kituoh a manchah dinga kimang thei lou ding ahi. Bible in asei lou khat
chu seisah hithei lou ding ahi.
(Bible sim dan THUMNA chu hoitah in ve‟phan)
I Bible sim chu i-hinkhuo a dinga manchah ding iti leh, thucheng khat mai in asei chiepi louding; thu guol ho
hawm khen in lang, hichie thu-bung-khen in, alhangpi a asei chu chiepi joh ding ahi. Thuchengkhat in „thu‟
seidoh anei in, thuguol in jong, chuleh thuguol neo jong chutima chu anei ahi. Bible hilchietna dinga lhagao
thieng kithuopina nei chu ana jih masa pen pa bou chu ahi. Ei hawn Lhagaothieng a mit vahna inei dungjui uva
ama khuonung ijui bou uh ahi. Ahinla lhagao a mit vahna ti-chu, Lhagao a kuona tilkhouna ti na ahipuoi. Ana
jih pen pa thil tup leh doi dungjui a bawl ding ti na ahi joi. I-Bible sim, hinkhuo a dinga manchah ding iti leh
ajih pen pan athiltup, thubungkhen na a kimu ho, achang a kimu ho leh hichie a kuon a thupha hung umdoh ho
chu hiding ahi.Tulai eiho leisiet thusuoh dungjui a Bible hilchiet lou ding ahi, a Bible seisah joh ding ahi
(Bible in asei toh kituoh a thilsuoh um tijoh ding ahi). Hichie na dinga chu Bible a kuona thil chie dan lhangpi
chu lah ding ahijoi. Bible a thu um chutoh thil suoh umchan akituoh leh Bible dungjui ahi ti thei ahi.Vangsiet
umtah chu-Bible chie dan hilou in eiho chiedan in thil ila jiu in ahi.
Bible chiepi na a, het dinga poimo chu: Thiemgao thusei tilou,thil dang jousie hin Bible munkhat in thusei khat
bou anei ahi. Hichie umdan chu Bible hinjih pen pa, ama phat lai-a buoina thu ahilouleh thil poimo chungthu a
athil tuppen chu ti na ahi. Bible munkhat in athil tup pen apat a chu en i-poimo dung jui a man thei ahi, ahinla
ajih pen pathil tup toh akijoitawn ngai ahi. Hichie manchah ding dan pen chu a chang dingte ahilouleh achang
ding adei te dinmun dungjui hi ding ahin, hinla ajih pen pa in ana jihlo na thu chutoh akituo ngai ahi.
~ 10 ~
Description:NASB (New American Standard Bible) hin Bible kiledohna thudawl a, akile dih pen ahi ti hi miho pomdan ahi.Tulai a Bible athah thah a hung kibawl hohin,