ANTON VAN DUINKERKEN Brabantse herinneringen

309 Pages·2013·24.26 MB·Dutch

ANTON VAN DUINKERKEN
Brabantse herinneringen

ANTON VAN DUINKERKEN
Brabantse herinneringen
MCMLXIV
UITGEVERIJ HET SPECTRUM
I
UTRECHT ANTWERPEN
Tweede druk
C1:I r964 by Het Spectrum
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door nriddel van druk,
fotocopie, nricrofilm of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van de uitgever.
No part of this book may be reproduced in any form, by print, photoprint, nricrofilm or any other
means without written permission from the publisher,
INHOUD
J
I. De Sint ozefstraat 9
II. De School van Brogtrop 21
III. De Ruwenberg 33
IV. De Belgische Vlucht 49
v. Schouwtoneel der Zaligheid 58
VI. Gezicht op Ypelaer 72
VII. Waar draaiboom sluit noch hek 88
VIII. Lof van de Selecta 103
IX. Monseigneur Frencken IIO
x. Scheut 135
x1. De Tussentijd 147
XII. De Geest op het Groot-Seminarie 157
XIII. Het Tijdperk van de Priesterdichters 167
XIV. Een Tweespraak zonder Einde 179
xv. Doctor Moller 185
XVI. Begin van Roeping 208
XVII. De Weerstand 219
XVIII. De Eerste Vergadering 228
XIX. Tweeërlei Geestverwantschap 243
xx. Uitgescheiden 255
XXI. Aan de Leergangen 265
XXII. Rond Carnaval 287
XXIII. De Doorbraak 297

I
De Sint Jozefstraat
MIJN VADER STIERF IN HET ONZE LIEVE VROUWENZIEKENHUIS
te Amsterdam op de eerste Kerstdag van 1940 kort na middernacht.
Ik had hem daarheen gebracht op 6 December zonder te kunnen
vermoeden, dat hij, 63 jaar oud, de operatie niet zou overleven,
die hij ondergaan moest. Hij was een forse man, sterk van lijf en
leden, tot de dood van mijn moeder in Juli 1939 kerngezond, altijd
graag in de buitenlucht, liefhebber van jagen en varen, niet van
hengelvissen, en daarbij toegerust met een ontvankelijkheid voor
geluk zoals ik nooit meer nadien bij enig mens heb opgemerkt.
Het is niet genoeg te zeggen, dat hij doorgaans vrolijk of goed
geluimd was. Als volwassen zoon heb ik hem aandachtig kunnen
waarnemen onder omstandigheden, die smartelijk voor hem waren.
Ook dan verliet zijn ongewone begaafdheid met geluk hem geen
ogenblik. Men heeft hem onrustig gezien over het lot van een
broer van mij, die zonder enig bericht, tien dagen na de capitulatie
nog niet terug was uit de oorlog. De indruk, dat mijn vader zijn
optimisme bewaarde, was vals. In zulke dingen mocht iemand, die
hem goed kende, hem geen optimist noemen, op zijn hoogst een
man, die grote uiterlijke tekenen van berusting toonde. Hij was
iets anders dan optimistisch. Hij was gelukkig.
Om zakendoen gafhij niets. In zijn hart had hij er het land aan.
Waarschijnlijk is hij geen bekwame fabrikant geweest, al kwam hij
uit een familie, die zich had opgewerkt in de industrie en hiervoor
bijna man voor man onmiskenbare aanleg bezat. Hij leek bonkiger
en boerser gebouwd dan zijn broers of dan zijn vader en diens
broers, die ik meest nog goed heb gekend. Pikzwart haar en een
donkere, maar twinkelende oogopslag gaven hem in zijn volle man-
9
nenjaren het voorkomen van een zuiderling, die een zwerver zou
kunnen zijn, wanneer zijn stap niet de vaste zekerheid van een
doelbewust man had laten opmerken. Niets, dat hem vreugde gaf,
was in staat hem te vermoeien. Tegen zijn uithoudingsvermogen
onderweg of op reis legden al zijn genoten het af Als hij bij het
laden van vaten bier een handje hielp, stond het personeel verbluft
over zijn kracht en vaardigheid. Op het kantoor zat hij tegenover
een oude, deftige oom van hem, wiens gesprek hem weinig inter
esseerde. Hij verkwikte de man minder door te luisteren dan door
geluk uit te stralen.
Zelf moet hij geweten hebben of voorvoeld, dat hij naar Amster
dam kwam om te sterven. Op 4 December onthaalde hij mijn
broers en zusters, die in Brabant woonden, op een groots souper.
Daags daarna verzorgde hij de Sinterklaasklomp van zijn klein
kinderen en maakte lopende zaken in orde. Op 6 December was hij
om half elfbij mij in huis, in de Lomanstraat. Nauwelijks had hij zijn
lippen aan de koffie gezet, of ik werd opgebeld door het dagblad
De Tijd met het bericht, dat dr. H. W. E. Moller overleden was
en met het verzoek, een artikel ter herdenking door te bellen. Ik
zag, dat het doodsbericht van Moller mijn vader schokte. Ook hij
had Moller herhaalde malen ontmoet, evenals ik voor het laatst op
II Oktober 1940 te Leiden. Hij eerbiedigde hem spontaan zonder
van nature veel te voelen voor Mollers ongeduldige voortvarend
heid.
Terwijl ik mijn in memoriam-artikel door de telefoon dicteerde,
speelde mijn vader met de kinderen, die dol op hem waren. Hij
lichtte een van de meisjes op om haar te laten kijken in de wieg van
het toenmaals jongste broertje. Ik weet nog, dat terwijl ik dit zag,
mij de liturgische gedachte aan de tweestrijd van dood en leven
door de geest schoot, maar ik geloofde mijn vader op zijn woord,
dat de operatie weinig te beduiden zou hebben en dat hij met
Kerstmis weer thuis zou zijn.
Hij stond er beslist op, met ons in een restaurant te eten. Toen
tussen twee gerechten bleek dat we geen vleesbonnen of boterbon
nen genoeg bij ons hadden, moesten die in een taxi worden opge
haald, terwijl wij in afwachting een goede fles wijn dronken. Aan
tafel had mijn vader nooit haast. Hij hield van gastmalen met lange
gesprekken, liefst vertellingen over de jacht of het buitenleven.
IO
Misschien woonden er tegelijk met hem mensen in Bergen op
Zoom, die de omgeving van de stad evengoed kenden als hij, maar
hij heeft, geloof ik, geen tijdgenoten gehad, die de bewoners van
deze omgeving beter kenden. Het brouwersvak bracht hem in zijn
jeugd in tientallen dorpsherbergen, toen nog ouderwetse uitspan
ningen, waar hij met paard en rijtuig heenging. Hij was dijkgraaf
van de polders tussen Bergen op Zoom en Tholen, bezocht de
ingelanden regelmatig, beheerde bossen van zijn familie op de
zandgronden, jaagde met vrienden op allerlei terreinen en hield
van lange wandelingen. Door het oponthoud in onze laatste maal
tijd was het ruim vier uur geworden, voordat wij van tafel opston
den om naar het gasthuis te gaan.
Hier moest hij worden ingeschreven als patiënt en enkele forma
liteiten regelen op een bureautje aan de ingang, waar een vriende
lijke kloosterzuster ons ontving. Toen mijn vader gestorven was,
bracht deze zelfde zuster mij naar een kleine kapel, waar hij lag
opgebaard. Ze ging daar met mij binnen. Ik zag, dat zij schrok. In
zijn dood scheen mijn vader wel dertig jaar jonger geworden, sterk
vermagerd door zijn ziekte en getekend door een bovenwereldse
zorgeloosheid. De zuster, die bij zijn aankomst getroffen was door
de geluksuitstraling van zijn karakter, bezag zijn lijk met aandach
tige piëteit en zei toen: 'Ik zou hem nauwelijks herkend hebben;
zoals hij hier ligt, kon hij eerder een broer van u zijn dan uw vader!'
Hierna liet ze mij met hem alleen. In die ogenblikken, misschien
vijf, ten hoogste tien minuten, beleefde ik als in een onweergeef
baar visioen mijn jeugd. Dit was mijn vader van dertig jaar geleden,
zoals ik hem gekend had in de Sint Jozefstraat te Bergen op Zoom
met diezelfde glimlach tussen schuchterheid en onbezorgdheid. Hij
had zijn stoel in de hoek bij het venster, dat in de zomer open stond,
zodat de postbode de brieven voor ons niet in de bus deed, maar
met een opmerking over het weer aanreikte. Veel brieven kwamen
er niet, maar wel catalogen van zaadhandelaren, drukwerken met
op ware grootte afgebeelde sigaren, prijscouranten van constructie
fabrieken en van duitse handelaars in feestartikelen. Deze prenten
boeken herinner ik mij als mee van mijn oudste speelgoed, nadat
mijn vader ze lang bekeken had. Beviel hem iets uit de aanbieding,
dan schreef hij een witte briefkaart, waarop de bergenopzoomse
beierse Bierbrouwerij Asselbergs van Heyst en Co. als afzender ge-
II