Album Joannis Rotarii (Johan Radermacher)

428 Pages·2006·1.71 MB·French

Album Joannis Rotarii (Johan Radermacher)
K. Bostoen, C.A. Binnerts-Kluyver, C.J.E.J. Hattink en A.M. van
Lynden-de Bruïne
bron
AlbumJoannisRotarii(JohanRadermacher).(handschrift2465vandeCentraleBibliotheekvan
deRijksuniversiteitteGent.)
Zievoorverantwoording:https://www.dbnl.org/tekst/rade004albu01_01/colofon.php
Letop:boekenentijdschriftjaargangendiekorterdan140jaargeledenverschenenzijn,kunnen
auteursrechtelijkbeschermdzijn.Welkevormenvangebruikzijntoegestaanvoorditwerkofdelen
ervan,leesjeindegebruiksvoorwaarden.
Inleiding
IndepersoonvanJohanRadermacherdeOude(1538-1617)komtdeverbindingtot
standtusseneencalvinistischgetinthumanismeeninternationaalkoopmanschap.
HijhoortzoweltotdegeleerdenronddedrukkerChristoffelPlantijnalstotde
koopliedendieactiefwarenindeinternationalefirmavanGillisHooftman.Het
grootstedeelvanzijnlevenwashijooknauwbetrokkenbijhetwelenweevande
gereformeerdekerk,diehijdiendealsouderlingendiaken.Naastzijnomgangmet
humanistenenkoopliedenonderhieldhijnauwevriendschapsbandenmetbeeldende
kunstenaarsendichters.Debewijzenvanzijnrelatiesmetaldezepersonenzijnte
vindeninbrievenenandermateriaalinhandschrift.
EenvandebelangrijkstebronneninditverbandishetAlbumJ.Rotarii,een
verzamelhandschriftdatberustindeGentseuniversiteitsbibliotheek.Hetmerendeel
vandehandschriftenindezeverzamelingkomtuithetbezitvanJohanRadermacher
deOude.DeLatijnsevormvandienaamisJoannesRotarius.Daarvanisdebenaming
vanhetverzamelhandschriftafgeleid.Dithandschriftbevatbrievenenliteraire
bijdragenvanzijnvrienden,enookafschriftenvanhandschriftendieinzijneigen
kringcirculeerden.Devroegstestukkendaterenuitdejarenzestigvandezestiende
eeuw,dejongsteuitheteerstekwartvandezeventiendeeeuw.
HetAlbumJ.Rotariibevatstukkendiedeeigenfamiliegeschiedenisvande
Radermachersbetreffen,verderongepubliceerdegedichtenvandehandvande
schilder-rederijkerLucasd'Heere(deleermeestervanKarelvanMander),gedichten
voorLucasd'HeeredoorMarnixvanSt.Aldegonde(waaronderdeoudstbewaarde
versievanMarnix'Nederlandsevertalingvanenkelepsalmen),eenLatijnsevertaling
vanhetboekderSpreukennaardeHebreeuwsegrondtekstdoordeuitValenciennes
afkomstigehumanistJoannesVivianus,eengedichtvanHugodeGrootvoordiens
zwagerJanvanReigersbergh,allerleischotschriften,eenLatijnsgedichtoverde
vernietigingvandeSpaanseArmada,geschrevendoorThéodoredeBèze(ooit
Calvijnsrechterhand)envoorzienvaneenEngelsevertaling,ennogveelmeer
merkwaardigeteksten.Insommigegevallenbetrefthethierzelfsdeoudstbekende
versievandedesbetreffendetekst,zoalsinhetgevalvandebijdragenvanMarnix.
Watonmiddellijkopvaltindezeverzamelingishetmeertaligekarakterervan.De
meestestukkenzijnweliswaarinhetLatijngesteld,maareenflinkaantalis
geschrevenineenvandemodernetalen,zoalsNederlands,Frans,Engels,Italiaans,
SpaansenDuits.InveelminderematetreftmenookGrieks,HebreeuwsenArabisch
aan.
DemeestrecentegegevensoverJohanRadermacherenzijnalbumzijntevinden
indevolgendestudiesentekstuitgaven:K.Bostoen,Bonisinbonum.Johan
RadermacherdeOude(1538-1617),humanistenkoopman.M.m.v.C.A.
Binnerts-Kluyver,C.J.E.J.HattinkenA.M.vanLynden-deBruïne.Hilversum:
Verloren,1998(ZevenProvinciënReeks,15);enHetalbumJ.Rotarii,Tekstuitgave
vanhetwerkvanJohanRadermacherdeOude(1538-1617)inhetAlbumJ.Rotarii,
Handschrift2465vandeCentraleBibliotheekvandeRijksuniversiteitteGent.Met
inleidingencommentaardoorK.Bostoen.MetmedewerkingvanC.A.
Binnerts-Kluyver,C.J.E.J.HattinkenA.M.vanLynden-deBruïne.Hilversum:
Verloren,1999.
AanJohanRadermacherwordtookdeoudsteNederlandsegrammatica
toegeschreven,eenhandschriftdat-naasteentaalkundiggezienbijzonderinteressante
voorrede-infeiteslechtseenaanzettoteengrammaticabevat.Dezeisuitgegeven
AlbumJoannisRotarii(JohanRadermacher)
doorK.BostoeninKaarsenbril:deoudsteNederlandsegrammatica.[Middelburg],
1985.(ArchiefvanhetKoninklijkZeeuwschGenootschapderWetenschappen,
1984).
VooreenartikeloverRadermacheralsuitgevereninleidervanMichelAngelo
Florio'sHistoriadelavitaelamortedel'illustriss.SignoraGiovannaGraiagia
Reginaelettaepublicatad'Inghilterra:edelecoseacceduteinquelRegnodopola
mortedelReEdoardoVI.[Middelburg],stampatoappressoRichardoPittore,1607,
zieK.Bostoen,‘Editing,Printing,PublishingandSellingtheLifeandDeathofLady
JaneGreyin1607’.In:TheBookshopoftheWorld.TheRoleoftheLowCountries
intheBook-trade1473-1941.ed.L.Hellinga,A.Duke,J.Harskamp[e.a.].Houten:
Hes&DeGraaf,2001,p.119-130.
PortretvanJohanRadermacher‘AnnoChristi1607.Aet.69’,dooronbekendeschilder‘HAV’.
(Middelburg,ZeeuwsMuseum,inbruikleenvandeRijksdienstBeeldendeKunst,inv.nr.BR64-038).
AlbumJoannisRotarii(JohanRadermacher)
0
Album Joannis Rotarii
[1. Johannes Vivianus, Latijnse versificatie uit het Hebreeuws van
het boek Spreuken. aant.]
Proverbia Regis Salomonis Ex Hebraica Latine Expressa
perJoannemVivianumValent.m
AlbumJoannisRotarii(JohanRadermacher)
1r
1 Quidfaciatmoresplacidos,quidconsonavitae
Deligere,acdelectasequi,tumveraloquentum
Percipere,atqueimosubpectoreconderedicta
Musadoce,tuquaeRegi,dumiuravocatis
5 Isacidumpopulis,soliodepromitabalto
AdstabasRegiquononsapientioralter
(MagniutJessiadaeeluceretdiapropago)
Imbellesanimosvirtutumaccendereamore
etmentisreserareoculos.Hincillepotentem
10 Iustitiaminculcare,suumqueutredderecuique
Conveniat,rerumutconstentaequaliaiura
Haecilleacdictisacuebatsimplicesiquis
Indole,velfraudifacilis,Iuvenesquevetabat
Aggredierquidquamtemere:atpriusomnialento
15 Consilioexpendendamonens.primosqueiuderesLees:videres.
GentisIdumaeae,quosiamdoctrinaverendos
Extulerat,penderesacrodicentisabore
Achausereillimultoquodacuminementes
Altiuseveheret,quodmagnisprovidarebus
20 Consiliaexpediensgrandeisaetatedoceret.
Haecintergraviaevolvebatdictavetustas
Siquatulitvariarerumsubimagine,siqua
Verborumsensuarguto,siccunctaretrusae
Doctrinaesecretamovensquaecunquepriores
25 VerasubobscurovolnereLees:voluere.latereprofanis
Haecille,intentiIsacidaecircumoratenebant
Principio,quaecunquedataestmortalibusaegris
Hocomnisducendauno.sapientiafonte.
AlbumJoannisRotarii(JohanRadermacher)
1v
1 Utsummumverearehominumrerumqueparentem
Quemtellusquàmbrutatremitquaequeomniacircum
ObsultatvastaAmphitriteetmaximusaether
QuaevitaenorinaLees:norma.:atstolidiinconsutaLees:inconsulta.sequentes
5 Utspernuntquaevera,suossicordinenullo
ComponuntmoresexosiLees:exosi.vinculalegum.
TuFilidictatalubensadmitteparentis,
Etpraeceptapiaematrismultuminteramorem
ImbileLees:imbibe.,nonmaiorcapitihacadfulseritunquam
10 Gratia,noncolloirradietsicirculusauri
AutopereautgenimiLees:gemmis.maioremafflarithonorem
HisfirmatamaloobnitiassuesceIuventus
Necvitiicedeillecebris,utcumquescelesti
Pertententspelucrianimum!praeclaraloquantur
15 Hucagedum,insidiasvitae,facilesquestruamus
Artedolosquibusinnocuiinvolvantur,etipsi
Culpamextràvivos,validosqueutquemquelubebit
GlubamusLees:Glutiamus..Morsquamfacileabsorbetque,metitque
Omnia.condensiqueruunttorpentiaadOrci
20 Fluminamortales.atnosmultoantelabore
Congestasinopesveniemus,nostraque,nullo
Sudore,ingentisplendebuntatrialuxu.
TumodomacteaniminostristefortiteransisLees:ausis.
ComitteLees:Committe.,acsorsunaesto:lucrumomnibusunum.
25 HaecsceleratacaneLees:cave.,Filiconsortia,etomnes
Suspectaillecebras,retroetvestigiaflecte,
Namqueomnesidemardorhabet(neccernis)inomne
Praecipitarenefascaedemspirantque,sibique
AccersuntcaedemvicantiLees:incautiquantumillaparari
AlbumJoannisRotarii(JohanRadermacher)
2r
1 Quaespectatqueescam,etsubtendiretràLees:retia.necse
Continetillapsuraalis:nonsegniusilli
Insuafataruunt,sibiquaepeperere,locantes
Insidiasaliis.Haecillietquisquisamori
5 Indulgetlucriinsanosuadamnasequuntur
Quinrectaepotiusrationiattende,peromnes
Diditaquaemundipartesmagnointonatore,
Siveforis,siveintrivioquisdevius,illa
Increpat,etmediamseturbaeimmiscet,etaltos
10 Adportarumaditusinstatsapientia,quemque
Invadensque,monensque,ettotampersonaturbem
NamquaenosLees:vos.miserimersatvecordiacives
IncantiLees:Incauti.utcupiantfalli,inludibriavani
Omnibusincumbantvotis,utdeniqueinanes
15 DoctrinaefaciemperstenthorreresereneonLees:serenam.?
Vosmelioraviri,necfastiditemonentem,
Atqueanimosfacilesadvertite,spiritusipse
Enfaxomeusinsinuanssesealtarecludat
Sacrameieloquii,verosqueprofundatamores
20 Sedquidegohicfrustraintendovocemque,manumque
Aversisutquaequeanimismeadictaperosi,
Consiliumqueomneevertunt,dumsanamonentis,
Urgentisquesuperverbaexaudirerecusant.
SicquaenosLees:vos.aerumnapremat,subitiquepavores
25 UndiqueutirruerintincessamLees:incassum.iustaluentes
SuppliciaetvestrosspectatoLees:spectabo.infractadolores
Atqueeritutpropiuspavoringruat,etmalacircum
Obsultent,angorquesuper,poenaequeprementes
Qualeinopinaruuntundaequandoagmina,ruptis
AlbumJoannisRotarii(JohanRadermacher)
2v
1 Obiicibusmarisingentiverruntquetumultu
Omnia,nontrepidissuperestmortalibusullum
Effugium,autsudoqualisvenitaethereturbo
Haudullipraevisus,agrisqueincumbit,etima
5 Abradicerapitsegetem,laetosquelabores,
Pulvereamquerotatnubem,stipulasquesonanteis.
Tuncmisericonfertimadme,mevocevocabunt,
Mequaerentluxalbadiempriusortarecludat,
NusqueLees:nusquam.adero,precibusquenihil,votisvemovebor.
10 Tumdecuitcumsollicitosermonepraeibam
Virtutiscallem,acsummireverentiaPatris
Amplexendafuitvoscontraadverteresanis
Consiliispiguit,sprevistisquidquemonentem
Altoutdevinctoserroreexsolveretento.
15 Estoigiturquosvestraferatvesaniafructus
Percipite,hacsaturirequie,quamvestrapararint
Consiliaacfatuisimmunemdicitevitam
Curarumplacidedecurrere,multaquecantosLees:cautos.
Dumfugiunt,laetaignariscadereomniafini.
20 Dicitis,atqueunopraestantescalle,ruina
Utsubitoingruerit,poenaqueinvolveteâdem,
Atquisquismeadicta,meumqueamplexusamorem,
Tutusaget,nulliqueillumstationemonebuntLees:movebunt.
Quàcreperiirruerintmundidepartefragores.
CAPUT.II.
Nunc,Fili:quideindeanimoreverentiasurgat
Numinisutdoceare,meisanteomniaverbis
Sicinsiste,tibiutvitaepraeceptareponas
Tumquaesanaauristransmittatpectorietuno
30 Assensuveroincumbant,dulcisqueperomnes
AlbumJoannisRotarii(JohanRadermacher)
3r
1 Gliscatamorsensusveruminclamansquesequensque
Hîcardorsiquantusopesdumturbacaducas
Insanit,nullumquesibiindignandolaborem
Involatimpatiensmagnipenetraliamundi:
5 Tuncdemum,Fili,illaDeireverentiasese
Insinuans,menssummanovosubluminetanget
NotiamqueLees:Notitiamque.Dei,fonteaquoducituruno
Alma,Deidonum,Sapientia,quaequelatentes
Irrumpatrerumcaussas.Rectiquetenorem
10 Quaestatuat,venitillaDei,venitomnisabore.
Illequodestdensarerumsubimagineverum
Sincerisanimoadservat,clypeoquetuetur
Obtectosqueispuraeiusstatamorevoluntas
Etmensunasequiperpensaexamineiusto,
15 Haecstudiaillefovet,longoetdignaturamore
Hocceeritexorsuvenerandasubirepotentis
Luminaiustitiae,etsanipenetrarerecessus
Iudicii.Rectiqueanimuminformaretenore.
Hocseptusvalloutvitaediscriminaquaeque
20 Prospectesinconcussus.sapientiacordi
Illabens,motusqueomnesregetuna,sibique
Menssolaveriinspecieformosaplacebit.
SuccedettibiquaeadvigiletPrudentia,quaeque
Omniapraevideatvitae,avertatquepericla.
25 Haeceadem,siquaimpellatmalesuadalibido,
Diversumretrahens,rectaregionereponet
Prospiciens,tenequahominumcontagialaedant
Queislinguaversaredolos,diaequerevidetLees:renidet.
Supprimereinstinctusrationisdummodofacto
AlbumJoannisRotarii(JohanRadermacher)
3v
1 Obtendantnubemsummaestinfraudevoluptas
Exsultantquesuasfamaminvenisseperartes
Usqueadeoimbutumestvitiumcordiqueanimoque
Multaqueutintendant,nusquamrationeferuntur.
5 Haeceademtibi,Nate,aderitSapientiautastus
Suppositosvociblandae,quosadvenaiactat
Declines.Ducemillasuaepertaesaiuventae,
IllaDeilegem,pactisecura,reliquit.
Hinccultaeornamentadomusmorsinsidet,unde
10 Implicatillapsos,dulciincantatqueruina
Necquisquamtulitindepedem,vitamveLees:vitamve.capessit
Hismonitisinsisteviam,quatritabonorum
Orbita,tummagnaesempervestigiaserva
Iustitiaeclarautspectesinluce,quietem
15 Hincdemumperstarediu,prolemquefuturam
Incolumem,rectosiquisdetramitesiquis
Immotus,sipuramanus.Sedperfidacontra
TurbasuofucohaudconstansoperosaquefraudumLees:operosaquefraudum.
Corruerit,spatioinmedioabradicerevulsa.
CAPUT.III.
Hinctibinequameaeobrepantoblivialegis,
Sedpenitussubeantqueanimo,mentiqueresidant
Quaevitaepraeceptafero.Noncertiusistis
Quidquamannossaturetvitae,pacemquepropaget
25 Etpietasetcanafidesquacumquemovebis
Nusquamabsint.hocipsetibiconnectemonile
Conspicuumcollo.tumquidqueutpectorepromis
Sitpietas.sidLees:sit.canafidespraenuntiacordis.
SicacceptaDeogrataetmortalibusaetas
Procedetfaciliquemanuquodcunquegerendum
AlbumJoannisRotarii(JohanRadermacher)