tc fırat üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü tarih ana bilim dalı karaman beylerbeyliği'nde konar

576 Pages·2009·3.96 MB·English

T.C.
FIRAT ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANA BİLİM DALI
KARAMAN BEYLERBEYLİĞİ’NDE KONAR-GÖÇER NÜFUS (1500-1522)
DOKTORA TEZİ
DANIŞMAN HAZIRLAYAN
Prof. Dr. Orhan KILIÇ Ayşegül HÜSEYNİKLİOĞLU
ELAZIĞ – 2008
T.C.
FIRAT ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TARİH ANA BİLİM DALI
KARAMAN BEYLERBEYLİĞİ’NDE KONAR-GÖÇER NÜFUS (1500-1522)
DOKTORA TEZİ
DANIŞMAN HAZIRLAYAN
Prof. Dr. Orhan KILIÇ Ayşegül HÜSEYNİKLİOĞLU
ELAZIĞ – 2008
ÖZET
Doktora Tezi
Karaman Beylerbeyliği’nde Konar-Göçer Nüfus (1500–1522)
Ayşegül HÜSEYNİKLİOĞLU
Fırat Üniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitüsü
Tarih Anabilim Dalı
ELAZIĞ –2008, Sayfa: XLI+533
Bu araştırmada, 1500–1522 yılları arasında Karaman Beylerbeyliği’nde bulunan
konar-göçer gruplar incelenmiştir.
1071 yılından itibaren Orta Asya’dan Anadolu’ya gelerek burada pek çok siyasî
oluşuma destek veren kabile ve aşiretlerin bir kısmı, Karamanoğulları Beyliği’nin
kurulmasında önemli bir role sahip olmuşlardır. Bunlar, Karamanoğullarıyla beraber
dönemin diğer siyasi güçlerine karşı mücadele vermiş ve çoğu kere başarılı olmuşlardır.
Söz konusu gruplar Osmanlı Devleti’nin Karamanoğulları’nın hâkimiyetine son vermesi
üzerine, Osmanlılara karşı uzun süre direniş göstermişlerdir. Karaman Beylerbeyliği
sınırları dâhilindeki konar-göçer unsurlar zamanla Osmanlı yönetimini benimsemiş ve
Osmanlı düzeni içerisinde yer almışlardır.
1500–1522 yıllarında Karaman Beylerbeyliği’nde yoğun bir konar-göçer
yapılanma olduğu görülmektedir. Bu grupların 1500 yılında 33195, 1522 yılında 55898
toplam nefer nüfusa sahip oldukları tespit edilmiştir. Bu gruplar, belli bir idari bir
yapılanmaya sahiplerdir. Bu idari yapılanmanın en üst birimini kabileler oluşturmuştur.
Kabileler cemaatlere, cemaatler ise bölüklere ayrılmıştır. Toplam cemaat sayısı 1500
yılında 1128 ve 1522 yılında 1266’dır. Osmanlı Devleti, büyük kabile ve cemaatlerin
bazılarını Atçeken ve Yüzdeci adı altında birleştirmiştir. Bu oluşumlar siyasi, etnik bir
anlam ifade etmemektedir. Bunlar, diğer konar-göçerlerden farklı yükümlülüklere ve
ayrıcalıklara sahiplerdir. Hem bu gruplar hem de bunlar dışında kalanlar, kışlak ve
yayla mahalleri arasında gidip gelen bir hayat tarzına sahiplerdir. Geleneksel hayat
tarzlarını uzun süre devam ettiren konar-göçerler, 1500 yılından sonra yerleşik hayata
II
geçmeye sıcak bakmışlardır. Hatta bir kısmının konar-göçerliği bırakıp yerleşik hayata
geçtikleri tespit edilmiştir.
Konar-göçerler, hayvancılığa dayalı bir ekonomiye sahiplerdir. Bu ekonominin
ana kaynağını, koyun ya da keçi gibi küçükbaş hayvancılık oluşturmuştur. Eskiil,
Turgud ve Bayburd kazalarında küçükbaş hayvancılığın dışında at da yetiştirmişlerdir.
Hayvancılığın yanı sıra özellikle 1500 yılından sonra hemen hemen tüm konar-
göçerlerin ziraat ile uğraştıkları görülmektedir. Konar-göçerlerin yaptıkları faaliyetlerle
ilgili olarak devlete vergi ödemişlerdir. Yani reaya statüsündedirler. İçlerinde muaf
zümrelere de rastlanmaktadır. Konar-göçerlerin has, zeamet, tımar ve vakıf reayası idi.
Anahtar Kelimeler: Konar-göçer, Yörük, kabile, cemaat, bölük, Atçeken,
Yüzdeci, yayla, kışlak.
III
SUMMARY
PhD Thesis
Nomadic Population In the Karaman Province (1500–1522)
Ayşegül HÜSEYNİKLİOĞLU
Fırat University
Institute of Social Sciences
Department of History
ELAZIĞ –2008, Page: XLI+533
In this study the nomads in the Karaman province lived between the years of
1500 and 1522 were investigated.
Some of the tribes who migrated from Central Asia to Anatolia since 1071 and
participated in the foundation of several political entities had an important role in the
establishment of Karamanoğlus. They supported the struggle of Karamanoğlus against
the other political forces of the period and were victorious in many cases. These groups
also rebelled for a long time against the Ottomans who prevented the rule of
Karamanoğlus. The nomadics groups within the Karamanoğlus accepted the Ottomans’
rule and took part in it over the time.
Between the years of 1500 and 1522 there was a strict nomadic structure. The
population of these nomadic groups was 33195 in 1500 and 55898 in 1522. They had a
structured administration of which the ruling body was tribes. The tribes divided into
cemaats and the cemaats divided into bölüks. The total number of cemaats was 1128 in
1500 and 1266 in 1522. The Ottoman State unified some of the large tribes and cemaats
as Atçeken and Yüzdeci respectively. These establishments were not based on any
ethnicity or political views. On the other hand they had responsibilities and privileges
different than others’. Both these groups and the others had a life style moving between
kışlak and yaylak these nomads who kept their traditional life style for a long time, had
no diffuculty in accepting a settled life style after 1500.
The economy of nomads was based on raising life-stock. The majority of these
animals was sheep and goats. In addition to these small animals raising horse was
another way of earning in the provinces of Eskiil, Turgud and Bayburd. After 1500,
IV
agriculture became common among the nomads. They were taxed for their production
in other words they had a reaya status. Some of them were exempt from tax. The
nomads were the reaya of has, zeamet, tımar and vakıf.
Key Words: Nomads, Yürük, tribe, cemaat, bölük, Atçeken, Yüzdeci, yaylak,
kışlak.
V
İÇİNDEKİLER
ÖZET................................................................................................................................I
İÇİNDEKİLER..............................................................................................................V
TABLOLAR LİSTESİ.................................................................................................XI
EKLER LİSTESİ........................................................................................................XII
HARİTALAR LİSTESİ............................................................................................XIV
FOTOĞRAFLAR LİSTESİ.......................................................................................XV
ÖN SÖZ......................................................................................................................XVI
KISALTMALAR.....................................................................................................XVII
KONU VE KAYNAKLAR.....................................................................................XVIII
1. Konu.............................................................................................................................XVIII
2. Kaynaklar.......................................................................................................................XXI
2. 1. Tapu Tahrir Defterleri...........................................................................................................XXI
2.1.1. 1500-1502 Yıllarına Ait Tapu Tahrir Defterleri...........................................................XXIV
2.1.1.1. 40 Numaralı Tapu Tahrir Defteri..........................................................................XXIV
2.1.1.2. 42 Numaralı Tapu Tahrir Defteri..........................................................................XXVI
2.1.1.3. 46 Numaralı Tapu Tahrir Defteri........................................................................XXVII
2.1.1.4. 20 Numaralı Maliyeden Müdevver Defter..........................................................XXVII
2.1.1.5. 33 Numaralı Tapu Tahrir Defteri.......................................................................XXVIII
2.1.1.6. 32 Numaralı Tapu Tahrir Defteri.......................................................................XXVIII
2.1.1.7. 31 Numaralı Tapu Tahrir Defteri..........................................................................XXIX
2.1.2. 1518-1522 Yıllarına Ait Tapu Tahrir Defterleri............................................................XXX
2.1.2.1. 455 Numaralı Tapu Tahrir Defteri.........................................................................XXX
2.1.2.2. 63 Numaralı Tapu Tahrir Defteri........................................................................XXXII
2.1.2.3. 1061 Numaralı Tapu Tahrir Defteri...................................................................XXXIII
2.1.2.4. 83 Numaralı Tapu Tahrir Defteri.......................................................................XXXIV
2.1.2.5. 387 Numaralı Muhasebe-i Vilayet-i Karaman ve Rum Defteri-I.......................XXXIV
2.1.3. 976 Numaralı Tapu Tahrir Defteri...........................................................................XXXVII
2.2. Kanûnnâmeler.................................................................................................................XXXVII
2.2.1. 1500 Tarihli Kayseri Sancağı Kanûnnâmesi....................................................................XL
2.2.2. 1518 Tarihli Karaman Vilayeti Kanûnnâmesi..................................................................XL
2.2.3. 1522 Tarihli Karaman Vilayeti Kanûnnâmesi.................................................................XLI
2.3. Klasik Kaynaklar.....................................................................................................................XLI
2.4. Araştırma ve İnceleme Eserleri...............................................................................................XLI
GİRİŞ...............................................................................................................................1
1. Kavramlar...........................................................................................................................1
1.1. Oğuz Adı ve Oğuzlar...................................................................................................................1
1.2. Türkmen Adı ve Türkmenler.......................................................................................................2
1.3. Yörük Adı ve Yörükler................................................................................................................4
1.4. Konar-Göçer................................................................................................................................7
2. Karaman Bölgesi’nin Türk Tarihi Süreci........................................................................9
2.1. Türklerin Anadolu’ya Gelişi ve Anadolu’nun Türkleşmesi........................................................9
2.2. Karamanoğullarının Siyasi Tarihi.............................................................................................11
2.3. Karaman Beylerbeyliği’nin İdari Teşkilatı ve İdari Taksimatı..................................................18
3.Araştırma Alanının Yeri, Sınırları ve Coğrafi Özellikleri............................................24
VI
BİRİNCİ BÖLÜM........................................................................................................39
1. KARAMAN BEYLERBEYLİĞİ’NDEKİ KONAR-GÖÇER GRUPLAR VE
DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ...............................................................................39
1.1. Konar-Göçer Grupların Kazalara Göre Dağılımı......................................................39
1.1.1. Konya Kazası.........................................................................................................................39
1.1.2. Turgud Kazası........................................................................................................................40
1.1.2.1. Atçeken Kabilesi.............................................................................................................44
1.1.2.2. Yapalu Kabilesi..............................................................................................................51
1.1.3. Bayburd Kazası......................................................................................................................54
1.1.3.1. Atçeken Kabilesi.............................................................................................................56
1.1.3.2. Kayı Cemaati..................................................................................................................58
1.1.4. Eskiil Kazası...........................................................................................................................59
1.1.4.1. Atçeken Kabilesi.............................................................................................................60
1.1.4.1.1. Boynu Yumru Kabilesi...........................................................................................61
1.1.4.1.2.Diğer Cemaatler.......................................................................................................63
1.1.4.2. Çepni Kabilesi................................................................................................................66
1.1.4.3. Firuzlu Kabilesi..............................................................................................................68
1.1.4.4. Kuştemur Kabilesi..........................................................................................................69
1.1.4.4.1. Kuştemur Cemaatleri..............................................................................................70
1.1.4.4.2. Perakende-i Kuştemur Cemaati-Perakende-i Kıran-ı Kuştemur Cemaati..............71
1.1.4.4.3. Yıva-i Kuştemur Cemaati.......................................................................................72
1.1.4.5. Yüzdeci Kabilesi.............................................................................................................73
1.1.4.6. Müstakil Cemaatler.........................................................................................................73
1.1.4.6.1. Sinan Bennak Cemaati............................................................................................73
1.1.4.6.2. Diğer Cemaatler......................................................................................................74
1.1.5. İshaklu Kazası........................................................................................................................74
1.1.6. Ilgun Kazası............................................................................................................................77
1.1.7. Beyşehir Kazası......................................................................................................................79
1.1.8. Seydişehir Kazası...................................................................................................................80
1.1.9. Larende Kazası.......................................................................................................................81
1.1.10. Belviran Kazası....................................................................................................................82
1.1.11. Aksaray Kazası.....................................................................................................................82
1.1.11.1. Bektaşlu Kabilesi..........................................................................................................83
1.1.11.2. Haymana ve Yörük Cemaatleri....................................................................................85
1.1.11.2.1. Yörük Cemaatleri..................................................................................................87
1.1.11.2.2. Haymana Kabilesi.................................................................................................88
1.1.11.3. Tatarân-ı Şeyillah Kabilesi...........................................................................................91
1.1.11.4. Yüzdeci Kabilesi...........................................................................................................93
1.1.11.5. Müstakil Cemaatler.......................................................................................................98
1.1.12. Ereğli Kazası........................................................................................................................99
1.1.12.1. Ada (Ata) Cemaati......................................................................................................100
1.1.12.2. Urban-ı Sapan Kabilesi...............................................................................................103
1.1.12.3. Yüzdeci Kabilesi.........................................................................................................105
1.1.12.4. Müstakil Cemaatler.....................................................................................................106
1.1.13. Koçhisar Kazası..................................................................................................................108
1.1.13.1. Bozdoğanlu Kabilesi...................................................................................................110
1.1.13.2. Bozkırlu Kabilesi........................................................................................................114
1.1.13.3. Hindilü Kabilesi..........................................................................................................117
1.1.13.4. Runkuş Kabilesi..........................................................................................................119
1.1.13.5. Yüzdeci Kabilesi.........................................................................................................120
1.1.13.6. Müstakil Cemaatler.....................................................................................................120
1.1.14. Niğde Kazası......................................................................................................................123
1.1.14.1. Bereketlü Cemaatleri..................................................................................................124
1.1.14.2. Bulgarlu Kabilesi........................................................................................................125
1.1.14.3. Dündarlu Kabilesi.......................................................................................................126
1.1.14.3.1. Dündarlular Kabilesi...........................................................................................127
1.1.14.3.2. Haymana Kabilesi...............................................................................................128
VII
1.1.14.3.3. Dündarlu Cemaati...............................................................................................130
1.1.14.4. Yüzdeci Kabilesi.........................................................................................................130
1.1.14.5. Müstakil Cemaatler.....................................................................................................131
1.1.15. Anduğu Kazası...................................................................................................................133
1.1.16. Ürgüb Kazası......................................................................................................................133
1.1.16.1. Cemallü Kabilesi........................................................................................................134
1.1.16.2. Yıvalu Kabilesi...........................................................................................................136
1.1.16.3. Yüzdeciler Kabilesi....................................................................................................137
1.1.17. Karahisar-ı Develü Kazası..................................................................................................138
1.1.17.1. Develü Yörükleri........................................................................................................139
1.1.17.2. Karahisar Yörükleri....................................................................................................140
1.1.17.3. Sendiremeke Kabilesi.................................................................................................141
1.1.17.4. Yahyalu Kabilesi........................................................................................................143
1.1.17.5. Yüzdeci Kabilesi.........................................................................................................146
1.1.17.6. Müstakil Cemaatler.....................................................................................................146
1.1.18. Kayseri Kazası....................................................................................................................147
1.1.18.1. Çöblü Yörükleri..........................................................................................................148
1.1.18.2. Garibşalu Yörükleri....................................................................................................149
1.1.18.3. Göstere (Köstere) Yörükleri.......................................................................................150
1.1.18.4. İslamlu Yörükleri........................................................................................................153
1.1.18.5. Karataş Yörükleri.......................................................................................................155
1.1.18.6. Yahyalu Kabilesi........................................................................................................157
1.1.18.7. Yıvalu Cemaatleri.......................................................................................................159
1.1.18.8. Müstakil Cemaatler.....................................................................................................160
1.1.19. Ermenek Kazası..................................................................................................................162
1.1.19.1. Hacı Alaaddin Cemaati...............................................................................................163
1.1.19.2. İkizce Cemaati............................................................................................................163
1.1.19.3. Müstakil Cemaatler.....................................................................................................164
1.1.20. Gülnar Kazası.....................................................................................................................165
1.1.20.1. Çeçelü Kabilesi...........................................................................................................167
1.1.20.1.1. Bozkırlu Cemaati................................................................................................168
1.1.20.1.2. Çeçelü Cemaati...................................................................................................169
1.1.20.2. Piyadegân Cemaatleri.................................................................................................170
1.1.20.2.1. Evlâd-ı Bahşiş Cemaati.......................................................................................171
1.1.20.2.2. Hacı Mehmed Cemaati.......................................................................................173
1.1.20.2.3. Veli Mukaddem Cemaati....................................................................................174
1.1.20.2.4. Piyadegân Cemaati.............................................................................................176
1.1.20.3. Beğdili Cemaati..........................................................................................................177
1.1.20.4. Bozot Cemaati............................................................................................................179
1.1.20.5. Büyük Ece Cemaati....................................................................................................179
1.1.20.6. Çapar ve Yeser Cemaati.............................................................................................180
1.1.20.7. Emirşah Cemaati.........................................................................................................180
1.1.20.8. Güren Efendi Bey Cemaati.........................................................................................181
1.1.20.9. Hacı Alaaddin Cemaati...............................................................................................181
1.1.20.10. Hacı Bahaaddin Cemaati..........................................................................................182
1.1.20.11. Hoca Yunuslu Cemaati.............................................................................................184
1.1.20.12. İkizlü Cemaati...........................................................................................................186
1.1.20.13. İshaklu Cemaati........................................................................................................189
1.1.20.14. Ketekara (?) Cemaati................................................................................................191
1.1.20.15. Konur Cemaati..........................................................................................................193
1.1.20.16. Küçük Yıva Cemaati.................................................................................................194
1.1.20.17. Küre Cemaati............................................................................................................196
1.1.20.18. Oğuzhanlu Cemaati..................................................................................................196
1.1.20.19. Sapaca Cemaati.........................................................................................................199
1.1.20.20. Satılu Cemaati...........................................................................................................200
1.1.20.21. Timurhanlu Cemaati.................................................................................................202
1.1.20.22. Uçarı Cemaati...........................................................................................................203
1.1.20.23. Yıvalu Cemaati.........................................................................................................204
1.1.20.24. Diğer Cemaatler........................................................................................................207
VIII
1.1.21. Karataş Kazası....................................................................................................................208
1.1.21.1. Artık İğdiri Cemaati ...................................................................................................210
1.1.21.2. Ayaş Cemaati..............................................................................................................211
1.1.21.3. Bağda-i Büzürk Cemaati.............................................................................................213
1.1.21.4. Biçer İğdiri Cemaati...................................................................................................214
1.1.21.5. Güvender Sümeği Cemaati.........................................................................................215
1.1.21.6. Köseler Cemaati.........................................................................................................216
1.1.21.7. Orhan Bağdası (?) Cemaati.........................................................................................217
1.1.21.8. Şeyhtan (?) Cemaati....................................................................................................218
1.1.21.9. Tekür Sümeği Cemaati...............................................................................................219
1.1.21.10. Tokuzlu (Dokuzlu) Cemaati.....................................................................................220
1.1.21.11. Tosunlar Cemaati......................................................................................................221
1.1.21.12. Diğer Cemaatler........................................................................................................222
1.1.22. Mud Kazası........................................................................................................................222
1.1.22.1. Ağarlu Kabilesi...........................................................................................................225
1.1.22.2. Başara Cemaati...........................................................................................................226
1.1.22.3. Bozdoğan Kabilesi......................................................................................................227
1.1.22.4. Bozkırlu Cemaati........................................................................................................230
1.1.22.5. Bölük-i Ağar Cemaati.................................................................................................231
1.1.22.6.Cukîler Cemaati..........................................................................................................232
1.1.22.7. Depirlü (?) Cemaati....................................................................................................233
1.1.22.8. Deveciler Cemaati......................................................................................................233
1.1.22.9. Evren Cemaati............................................................................................................234
1.1.22.10. Göynüklü Cemaati....................................................................................................235
1.1.22.11. Karakaya Cemaati.....................................................................................................235
1.1.22.12. Kastamonu Kabilesi..................................................................................................236
1.1.22.13. Küçük Cemaati.........................................................................................................237
1.1.22.14. Kürd Cemaati............................................................................................................237
1.1.22.15. Moğultay Cemaati....................................................................................................238
1.1.22.16. Turgudlar (Turudlar) Cemaati..................................................................................239
1.1.22.17. Şamlu Cemaati..........................................................................................................241
1.1.22.18. Şeyh Güvenç Kabilesi..............................................................................................242
1.1.22.19. Yoğri (?) Cemaati.....................................................................................................243
1.1.22.20. Zeyne Cemaati..........................................................................................................244
1.1.22.21. Diğer Cemaatler........................................................................................................244
1.2. Karaman Beylerbeyliği’ndeki Konar-Göçerlerin Statüleri.....................................248
1.2.1. Hane.....................................................................................................................................248
1.2.2. Caba ve Mücerred................................................................................................................254
1.2.3. Muaf Zümreler.....................................................................................................................256
1.2.4. Nefer.....................................................................................................................................265
1.3. Karaman Beylerbeyliği’ndeki Konar-Göçer Nüfusu Etkileyen Faktörler.............266
1.3.1. İç ve Dış Göçler....................................................................................................................268
1.3.2. Konar-Göçerlerin Yerleşik Hayata Geçmeleri.....................................................................269
1.3.3. Tahririn Yapıldığı Zaman.....................................................................................................270
1.3.4. Siyasi Sebepler.....................................................................................................................270
1.4. Karaman Beylerbeyliği’nde Konar-Göçerlerinin Tahmini Nüfusu........................271
İKİNCİ BÖLÜM.........................................................................................................273
2. KARAMAN BEYLERBEYLİĞİ’NDEKİ KONAR-GÖÇERLERİN İDARİ VE
SOSYAL YAPISI........................................................................................................273
2.1. Karaman Beylerbeyliği’ndeki Konar-Göçerlerin İdari Yapısı...............................273
2.1.1. Kabile...................................................................................................................................274
2.1.2. Cemaat..................................................................................................................................279
2.1.3. Bölük....................................................................................................................................281
2.2. Konar-Göçerlerinin Yükümlülükleri.........................................................................288