Tanrılara Karşı: Riskin Olağanüstü Tarihi

355 Pages·4·4.811 MB·Turkish

by  Peter L. Bernstein

PFT'FP
- - - - ___,,,
(
,/ ,,
'
.· ..,- )
,.
•. ..· �.
SUNUŞ
sky,a lnıyzactaı arlıam nınkdaarkair lardıemğıbizildçr ao k
lanvdeah angaü ndeelyilke mleribmiilkzead er şıçmııkzaan
irka vroalmm askıanraş çıonğ,ku e zo nut anımltaamö,al kç­
mekv ed eğerleenkdtvieer h matttaan ımazkotrkal ç uekzer.i
Yatıdrüınmy asöınndıgene ldeünş ürnlüerivnedT ehneJ ouronfa l
PortfolDieor giskiunriunc u ePdeittLeö.rBr eür nstbeuirnab diaz e
ışınkı tkaernk onuykaı şkıbrtiıtrce ızy laek lyaoşr"ı:M odezranm an­
larklaar anlık çgaeğçlamariraş s ınadnaaçk iiz gtiayni.ı mldaeyva­n
rimfickii irn,s arniısnkk oin tarlotlaı lnaa roankah ükmetmeöyğir en­
mesidBiöry"l.e tcaer,iE hs,kYi u nandbaenr siü regeTlaennr ıların
kapriis lvaeerr zuillaoerl ıu şmaint olooljaiykml aanruz mesoil mak­
taçn ıkıöpl,ç esne,ç imyianpiav nek aderhiünkem edöezng übra ­
ğımsiınzs ano�ğ löyuknüusüdnoeğ ru yaeçlak"reR.ni sikciandi ıl"e
sigtoarcılsıekrtmaanpy iey asalmaürhıennad,i vselb iiğlei kmaed ar
tüma lanların temelleri atılmıştır.
Bernnst,"e RiisOkliğana nüsTtaür iahlibt"a şlçıkallıı .şsmı;ıngdea­,
lecegğöir menmiünm küonl madığını ancadko ğorhluea ­sılıkların
saplandığıt abhimliinnlmeestrei lc easkinıkdlaelr ıa rallaarry aakş a­
mımızkıonn trokleünndeüi l imgiezçei rebileicleeğriim Hisezü­ir er.
pimikzaibna bceal sleiz gilerib uk oolnduudyğaau,z taerk erylee­ği
nidekne eştfmeikd diasdıenğdial dirb;u s aonndc earket caer mtaışlı
ves oyukta vra1mS ıOnO 'lebrudy eannd aü şünüvrelm eart ematikçi­
lerkiant kiılsneıa sgıell iştbieğlyilaniki l,a vşeıt me knikvelb eurni­
largıenr çek hauyyagtutlaakmiae ldaerbbıiinm rıe tin akiıçciınldeı ğı
önümüszeer er.
Bur enkvlemi e raköylkıü nüinç inEdsekY iu nafni lozoflarından
Arampa temaçtiilektrüec,c arlbairldaiadmna mladrüışnüaln,eü rrden
kumarbazldüanryaa,cb ainl eind ehalaridsamnai z d uyulmaunşc ak
geleckeakr şısıiçn adraeksizliçğöizmüimvz ees eçenekylaerra tma
yönündvee rilmmüicşa deeylek atkıollamruıbş i çro kk işilriağset lı­
yoruz":R öneskaunmsa rbazı Caornduia znloe,yg eeno metrPiacsic al
veH ukukçu FePromrtaR to,y al ManastırDıa nKieBeşelirn şolu­elri,
liv e amcası kjeatcuoGmba ,u svse ç enebaz QuetelYeotn, şakacı
NeumanKne,y nevse s ıkıMcoır getnesrnd,i ndDaer Moivverb ei li­
nemezKcnii ghötz,l küo nuşaBnl acvkeg evezSec holKeesn,n eAtr ­
rowv eH arryM arkow.i..t hz"e psriik s kavmraınıanl gılanmzaas­ını
raorl asılığkıanzdaanfnçıs ratıknaad,e vre k ısmetgteelne ceiğlei şkin
olasıdlaıyğaasl oıfi sttiakhem inelv eeç raresizltiekrtceidnhö en üştür­
müşldeirr.
Biarn lammdoad ernf inatneso riskiönkienn idnoeğ ruuz anabnu
tarçiahl ışmasrıansdyao nelalnilğaiilmneıs eçimlerviemk iazria rları­
mızı açıklraamsyaodnae lslıinğıirnsl üarreıkç,le iv residnodlea şılan
temaloalra rsaukun luyoYra.z aFri,b onascacyiı laroıynudnat ne ori­
sinpeo,r tföçye şitlendirmoepssiinyfdoyienan t lamaksaındaa kra nti­
tatailfa ndçaakliı şamrabıli rbirbianğel arken,p arbuanloael la rbauk
yaklaşımvlaarrsıany ımlavreı snıırn lıarısonrıg luayaKne ynes'ten
Kahnemna'dai ğekrı yıddaükşiü nlüerrdiei hmaelt miyor.
Bemstein, kdiotkavupezs ayımsaıkza lesyaeh ibpi bri liamd amı
olmanöıtne sin4d0ye ı ldWıarl Slt reetç'adleı şmainl,y arldaorlcaar ­
lıpko rtfyöleyröin etveend anışmahnilzımke tvleerreibn i ury gula­
macıB.u n ederı,lk eitapttaar ih boçyeuşnictal i dönemlerde yaşamış
düşünlüerrbiunl uşalraarsıı bnadğal aanğtlıau rsıt alöırküllakü ernv e
ÖmerH ayaym'daFnl orenNciegh tineg'auelz a�anö yklüerbluen lar
renklendirairlkiparl kaennd,ap kiiya dsian amiklenraisngıielnl iştiği­
niv ep iyasalarridsaykkö in etiamlia nındyaeknii likdlüeşrüinnc e
dünyasınidzadküiş üimi llenera seıtlk ileişçiimn de oldduayğ au­nu
kındainz leyebriulzi.y o
Riskka vramtınaın ımlakmaadka r yoanşua mımıyzedrayl eir ine
oturtmakdtaza o rlçuekk erBiizyr.a ndaonn uk ontreotlm eyçea lışır,
diğeyra ndadna o nuns ırnlıarıgnedzai rımektkeenn dimailzıik oya­
mayız. FED ABlaaşGnke aennıs pan1'99ı4ny ılınydaap tıbğiırk o ­
nuşmadaal tıçniız digğiib1 i1 k .i.m.i lbearnik ammıüzf eşttlierignöi­n
.
revlerbiannkiani flaslaarzıanlıt mhaakt,tt aa mameonrt adakna ldır­
mako lduğuönnue s ürmektefdakiart, bednüişmü enmceg öreb,u
görüyşa nılştRıirs.ak ml ayai steokllmia ske rbepsity aeskao nomile-
9
rinbiünyü mesintdeem eöln emt aş.ı.Br.ü t ün tasarruvfe o sna­hipleri
laraar acıeldıeknf inaknusr umlsaardıe crei sikzms enkudle ğerlere
yatırım ytaapkitdrıdğeeı,k onominiiçne rdbiüğyiü mep otansiyeli
hiçbziarm ahna yagteaç emz."
Bütübnu ö ykünüann at emastıa,n ıştıkğaıhmrıazm anloalraısnı ­
lıtke orisibnadşelna yakraankt itaaltainfde lad eet tikleri başarıların
veo rtaykao yduklabruıl uşlsaornı4 n5 0yı ilç inudyeg arlığın ilerle­
mesinyiönr nügesibniiç iemnldirmoilşm alarMıüdhıern.d istlıipbk,i, ­
limf,ni ansi,şd ünyahsaıt tkaa muy önetimihnedreeks iyna şamıinlı­
gilendkiarreanr bluagrü,gn e çmişbiimnls ieoll maktuazna ki,ç güdü
ve deneyidmalyearneau ns lulerinçdoekdn a hai ysio nuçlar veren
disipylöinntleim lere göre alınıyor.
Yaza,br uö ykdüeb isro nn oktkao ymaky eribniez uiy aroıry":r isk
yönetibmilii meis krii skleri adletnıeantlaiı mr kbeanz,e yne nrii sk­
leyra ratmaktRaidsıykrö .n etimdiunyed uğumguüzv ebni zbia şka
türlü aglöazmea yacarğiısmkılüzes rtil eenymet eşveidke rB.ub irçok
açıdan faydaanlcıadskıi,rs temdreiksik lmeirkitna reıknlae medlee r
bulunmakktaaçnı nmagmeıerzk i.r". .
Risvke r isykö netikmaiv ramlabruaı çnıık lvıeka tnal aışrıllıekltea
alaanz s ayıda çbaluılnşummaak tadRıirsy.kö netikmoin usundlaik­i
teratüçroüğnu nluüksldtaü z eym atematdiokllauek ademçiekv rele­
rey önelmiekt inolledru ğguö ürlüBru. n edenlPee,t eBre rn�itne'ın
elinizkdietkaib ıfniaınnns v ey atırsıemk tönrdüekpir oefsyoneller
kadakro nuyillag hielrki e simdoeknu rhue deflevrek ebnku o nuda­
kii lkka psamçlaıl ışomlaa rsaekk tördbeiklbigi ir ikikmaitnkeı bdua­
lunurkseenr,m apyiey asalbaanknıaaşç ımıdzaaz enginlkiaktlaecra ­
ğınuım uyorum.
Saygılarımla,
Halim ÇUN
içindekiler
Sunuş 7
Teşekkür ıs
Giriş 19
1200KAD'ARE:
BAŞLANGIÇ
1.E skYiu nanR üzgarları
veZ arıRno lü 29
2. 1, IiIlKaI,d arK olay 41
1200-1700:
BİNLERCE ÇARPICIO LGU
3. RönesaKnusm arbazı 57
4. FransBıazğ lantısı 75
5. OlağanüsKtaüv raAmd amlarının
OlağanüsKtaüv ramları 91
1700-1900:
SINIRSIZ ÖLÇÜM
6. İnsaDno ğasGıö zÖ nüneA lındığında 191
7. AhlakKie sinlAikr ayışı 137
8. AkıldışıYlüıkğsıenYk a sası 175
9. Beynİin cinmAidşa m 175
10.Be zelyevleeT re hlikeler 197
11M.u tluluğDuonk usu 213
1900-1960:
BELİRSİZLİK BULUTLARI VE KESİNLİK TALEBİ
12.B ilgisizliÖğliçmüiszüi n 223
13. KökteFna rkBliırK avram 243
14.K aloDrıiş ınHdear Ş eySia yaAnd am 261
15.M eçhuBlo rsacıGnaırni Ypa kası 279
KANAAT DERECELERİ:
BELİRSIZıJGİKEŞFEDERKEN
16.D eğişmezYlainkı lgısı 303
17.T eorPio lis·ii 319
18.İ kincBialh islerin FSainsttaesmtii k 341
19.K argaşaByeık lerken 367
NOTLAR 377
BİBLİYOGRAFYA 391
15
Teşekkür
Rishka kkınbdiakr i taypa zmöan erios zia,m anlFarreP er esbsa ş­
kanoıl amne rhumE ıwinG lickerg'edlamni şEtıwii.nm uazzabmi r
güçi,k nyae tenevğeki a rizymaan sıbtiarn insandı. yPar­ofesyonel
tırımoclıa raska hip olduuzğuunms üredlein eyimkianfa,s ındaki
projegyeir çekleştiyremteemcbeei krv asıofl duğudnüuş ünmü,ş tü
fakatb enç ok geçmekdoekrnt,u ğugmi brii,s kNienw Y ork Borsa­
sı'niışnl ekma tınbdaaş labyiıtpm edigğöirmnüiş tüm.
Konunun böylesionlem aüsgrıek nüitşü cüü.Ry idspks,i kolionj,i n
matematiiğsitna,t ivsett iağriineh indn e riynö nlerinnüefu ze diyor­
duLiterrma utaüzzamvdeım anşetkloenru yla ilgili bhierr gün yeni
.
şeyleekryl oirduD.o layııylssae çioclim akz orundaydıYmi.n ed e,
önemlhie rhanbgiimr a lzemeantinl anomlımşa sıbniıkrnu ,s uvre ya
hatdae ğitla,r afımadlaınn mbıişrk ararın soolnduucğuui nnaa nıyo­
rum.
Bup rojeödnec,e kkii taypa zmaat aklagröırmeab, a şkian sanal ar
çokd ahafa zlab ağımollıd umE.s kdio stlayraınnı ndçao,kç eşidtil­i
siplidnelnte arnımadıyğaıbma nicnıs andlaag re reekl eşetlgi,er rek­
sey aratöınceır ilepraihybali eç ilymaerzd ımlbaurlduan duBluak re.z
aşçılsaaryııns aırtnıırm akke sinlfaiykdlaeol lıd .uK endilesroinnszeu
minnettarOınml.ao rl masabyudk ıi taopl mayacaktı.
Usulgeö reeş lee rvyea yıncıtleaşreak küernüs no ng elmegseir e­
kiyoarn,c abekn buardae şimviey ayınchıemrık esötnecnea nmayı
terceidhi yomr.uÇ ünküa iotl duklyaerıro rası.
Heme şimh,e m dieşo rtağıBma rbahreap sdie bguö reivç iens as
olasna yıysaırza tfıickıki arv,r aamlks atkvıeo lumlu elgeetşditiri;r i
16
onune tkisyiannis ıtmanyearne deyseb istrae ykf bai lyeo kB.u nun
yanındyaa,ş amlarpırmoıjzeıgy öer deü zenlemebdaeşkair iılseır,l e­
me ilkea oasr asınfadrakkyıia rattı.
JohnW iley'Mdyelne Tsh ompsopnr ojesdoend ereceödnee mliy­
diU.z manb iyra yınoclıa röanke rilaelrmianhkie, ey canlliıd erliğinin
keyifnçiı karmvaepk r oefsyoln eyöneticiylairğairnldaebnnme anki m
içiany rıcalıktıW.i lMeyyl'edmsee'ksıiln e ktabşalşaırnıd,sa onn una
kadamrü mküno lahne rş ekilydaer dımleasriırngıe medEivlereert.t
Sims'riend aksiykoanruı,yş eırkl geörrim emyea rdımoclıuk renn,e ş­
teri büyüuks tabliıkrku llal anmtaassıl akottaukrim amiıfaşd elerin
büyübkö lümüniüçne rizğaer avrerm edeyno k edilmseasğilnaid ı.
Birkakçi şgiö rebvi lincçionkiö rıt esinydaer dımlabrudlau ndu.
Sayısbıezk lenmeydoirku mvue öneriisçii Pne teDro ughteyr'ye
özellşiükklreab no rçyluum.Ma rkK ritzmyaınğ ınmlaat ematveii ks ­
tatisitşilke kmair şısıynordual mbaikl meny beirr ehbdeirR.i chard
RogalvsekD ia rtmouth'BdaakkeiKr ü tüphanesgiö'rneydvae p açna ­
lışmaar kadaşulzaarmkıe safelekr0dleany lıskalğalra yabraankas a­
yıssıaza kta zandırRdiıclha'criö;nm eryta rdımlaalrmıannımı unt lu­
l�ğui,y hiu ylmui zavceıy ardımseverdleie ğkilneinmne sidyalhea
daa rttMıa.rt iLne ibowkiittza biıçne rizğeirngii nlcmşutaizrzeanm
değerbliiar r mağaonl duR.i chavredE idtShy lilşal eerniz no ro ldu­
ğu anlarydoar ulmbaikl meizk air aştıyrdmıaS.ct ıanlKeoyg elman
olasıalnıakl izi konbaunsauh nodcaa lyıakp arpaakh bai çildmeerzs ­
levre rdLie.o ra Klyaopruplemra bki lmezhleiyeğcia,n bıa,ş ladiışğiı
sonuna kadar gvöetd üarkmieksliii ğdieyabllie ra raştıarsmias tanı
olargaökr ev yaptı:
MollBya kerP,e teBrr odskRyo,b ertF ergusRoinc,h aGredi svte
WilliLaemei ltka slakkleasriıth laelri nodkeu madçao kb aşarılıydılar.
But aslakbliatrmbıii şmr a lzemedyöen üştürimçeiikrı h tiyacım olan
coşkusltua rotnıl avre dri.Aş ağıdaiksii mler deç alyıişnmea ma
önemlkia tkıbdual unduvleae rnd erişnü kranlahraıkem dıi yorlar:
KennetAhr rowG,i lbeBrats seWtitl,l iam BaZuamlomloB,ne rnstein,
DoriBsu llaPradu,Dl a vidsDoonn,a lDde weyD,a viDdu ranBda,r ­
barFao tinajtaomse,Fs r aser, GrReogg eHHrae ytr,t oVgi,c tHoorw e,
BertraJnadc qiullDaatn,i Kealh nemaMne,ry KentouMrairsi,Lo a ser­
na,D ea.nL eBaroMni,c helLleeeH ,a rryM arkowiMto�r,t oMne yers,
JameNso rriTso,d dP etzeFlau,Sl a muelsRoonb,e rtS chilClhearr,l es
SmithsRoonb,e rtS olowM,e iSrt atmaMnar,t Sat eeRliec,h aTrhda ler,
17
JameTsi nslFerya,nT kr ainAemro,sT verskvyeM* a rivnoan N .W hit­
man.
Sekiz tkaisşliat ğaımna mıonkıu madvae de uzemlaenş tivrei leri
önerileryianrdaernl anmasmaağmlıa masdoand erecceö mertd av­
randBıu.k itabiıçne riğbii çvikemo in usunhdearb iraiy raıy röıv gü­
yü hake diyoerk,s iikklleridsheei çbsiorr umluluykolkİa.şr tıoe n lar:
Theodo,rA eronson, BPreotdesrkJ yay,E liasbReorbge,rH te iblroner,
PeteKri ndeCrh,a rlKeisn dlebeMragrekKr r,i tzmvaenS tephSatni g­
ler.
Buk itaybaız mac oşkusubnüuynü bkö lümünbüa naa şıladıkları
içimne rhuma nnemv eb abamİ,r mLa .D avivse A lleMn. B ernste­
in'bai tre şekknüort uybliat iruimy.o r
PETERL .B ERNSTEIN
•61.v e1 7b.ö lümleörndeem lbii rro loül aAnm osT verskbyuk, i tabpa skıgyiar eceği
sırabdeak lenmebdiişrke kilödled ü.