Historia Ligi Narodowej: (okres 1887-1907)

607 Pages·1964·21.76 MB·Polish

by  Kozicki Stanisław

Wydawca
„MYSL POLSKA“
8, Alma Terrace, London, W. 8
Z zasilkiem
Instytutu im. Romana Dmowskiego
w St. Zjednoczonych
Do druku przygotowali:
Antoni Dargas, Jozef Ploski i Hanka Swiezawska
Printed by Gryf Printers (H.C.) Ltd. — 171 Battersea Church Road,
London, S. W. 11.
STANISLAW KOZICKI
HISTORIA
LIGI NARODOWEJ
(OKRES 1 8 8 7 — 1 9 0 7 )
M Y s L P O L S K A “
LONDYN
1964
SPIS RZECZY
Str.
Slowo wst^pne ........................................................................ 9
Przedmowa............................................................................... 11
CZ^SC I. LIGA POLSKA (1887—1893)
1. Europa i Polska w ostatnim cwiercwieczu wieku XIX 15
2. ,,Glos“ (1886—1894) ................................................ 23
3. „Przegl^d Spoleczny“ ................................................ 33
4. Zwiq,zek Mlodziezy Polskiej (1886—1894) .......... 38
5. „Rzecz o obronie czynnej i Skarbie Narodowym“ ... 45
6. Zalozenie Ligi Polskiej ...................................... 48
7. Centralizacja Ligi Polskiej i jej dzialalnose............ 52
8. Skarb Narodowy i Zwujzek Wychodztwa Polskiego 59
9. Liga Polska w zaborach austriackim i pruskim ... 62
10. Liga Polska w zaborze rosyjskim ......................... 67
11. Przeksztalcenie Ligi Polskiej na Lig^ Narodow^ ... 78
CZ^SC II. POLITYKA LIGI NARODOWEJ (1893—1904)
1. Polozenie mi^dzynarodowe. Sprawa polska .......... 89
2. Ogolny rzut oka na dzieje Ligi Narodowej w
okresie 1893—1904 92
3. Liga Narodowa w zaborze rosyjskim .................. 101
4. Liga Narodowa na Litwie i Rusi .......................... 142
5. Pocz^tki pracy politycznej w zaborze pruskim ... 155
6. Pocz^tki pracy politycznej Ligi Narodowej w Galicji 173
7. Liga Narodowa na Gornym sl^sku.......................... 192
8. Na przelomie wiekow................................................. 201
GZ^SC III. POLITYKA LIGI NARODOWEJ
W OKRESIE 1904—1906
1. Rozwoj wypadkow swiatowych (1904—1906).......... 209
2. Wydarzenia w Polsce i Liga Narodowa.................. 214
3. Stanowisko Ligi Narodowej wobec wojny rosyjsko-
japonskiej ................................................................ 218
Str,
4. Dmowski w Japonii ................................................ 226
5. Stronnictwo opozycyjne rosyjskie i polityka Ligi
Narodowej ................................................................ 233
6. Walka o j^zyk polski w gminie................................. 241
7. Walka o szkol^ polsk^................................................. 247
8. Walka z anarchisp Narodowy Zwhjzek Robotniczy 260
9. Organizacja spoleczeristwa......................................... 276
10. Wypadki od pazdziernika do grudnia 1905 roku 286
11. Pierwsza Duma ........................................................ 300
12. W Galicji .............................................................. 309
13. W zaborze pruskim ................................................ 316
CZ$sC IV. DZIALALNOsC WYCHOWAWCZO - POLI-
TYCZNA, OSWIATOWA I KULTURALNA
LIGI NARODOWEJ
1. Zwiq,zek Mlodziezy Polskiej (1898—1907) 329
2. Towarzystwo Oswiaty Narodowej (1899—1905) ... 338
3. Trzej dzialacze ........................................................ 382
4. Praca wsrod nauczycieli ......................................... 400
5. Praca wsrod duchowieristwa ................................. 408
6. Towarzystwo Opieki nad Unitami .......................... 414
CZ5SC V. ORGANIZACJA I IDEOLOGIA
1. Organizacja Ligi Narodowej ................................. 425
2. Ideologia Ligi Narodowej......................................... 437
ANEKSY
1. Ustawa Ligi Polskiej z grudnia 1887 r................... 487
2. Ustawa Ligi Polskiej z sierpnia 1888 r................... 496
3. Deklaracja Zygmunta Balickiego o przyst^pieniu
do Ligi Polskiej ........................................................ 500
4. Protokol posiedzenia zjazdu Ligi Polskiej z 28 lipca
1888 r............................................................................ 501
5. Protokol posiedzenia zjazdu Ligi Polskiej z roku
1889 502
6. Sprawozdanie Centralizacji Ligi Polskiej za rok
1888—1889 505
Str.
7. Odezwa Ligi Polskiej wzy wa j;j.ca do obchodu stu-
letniej rocznicy Konstytucji 3 Maja .................. 506
8. Program Stronnictwa Narodowego z 1889 r............. 509
9. Sprawa niedosziych zaburzeri studenckich na Uni-
wersytecie Warszawskim przed Wielkanoc^ 1890 r. 513
10. Ustawa Ligi Narodowej z 1 kwietnia 1893 r............. 516
11. Akt zawi^zania Ligi Narodowej w Stanach Zjedn.
Ameryki Polnocnej dnia 19 wrzesnia 1895 r............. 520
12. Ustawa kol wiejskich T.O.N............................. 522
13. Odezwa wydana z powodu udziaiu studentow Po-
lakow na Uniwersytecie Warszawskim w ogolnej
manifestacji wyzszych szkol rosyjskich na wiosn§
1899 r............................................................................ 523
14. Odezwa do Finlandczykow z maja 1899 r................ 526
15. Odezwa ujawniaj^ca Lig§ Narodow^ z 8 grudnia
1899 r............................................................................ 528
16. Odezwa Zwi^zku Mlodziezy Polskiej wzywaj^ca do
z^dania wykladu religii w j^zyku polskim w szko-
lach srednich na Podlasiu i na Polesiu itd. z grud­
nia 1901 r.................................................................... 534
17. Odezwa Ligi Narodowej z powodu wyst^pienia mio­
dziezy w sprawie nauki religii w j^zyku polskim,
luty 1902 r.................................................................. 536
18. Odezwa ksi^zy nalez^cych do Ligi Narodowej z
powodu wypadkow w Siedlcach i w Bialej .......... 538
19. Ustawa Ligi Narodowej z roku 1903 .................. 540
20. Odezwa Towarzystwa Opieki nad Unitami .......... 544
21. Odezwa Ligi Narodowej z powodu wybuchu wojny
rosyjsko-japonskiej, w 1904 r.................................... 545
22. Odezwa Ligi Narodowej z lutego 1905 r............... 548
23. Odezwa Komitetu Centralnego Ligi Narodowej z
8 lutego 1905 r............................................................ 552
24. Memorial Romana Dmowskiego zlozony ministrowi
spraw zagranicznych baronowi Komura w Tokio
20 lipca 1904 r............................................................. 556
25. Odezwa Komitetu Centralnego Ligi Narodowej z
1 sierpnia 1905 r....................................................... 561
26. Spis czlonkow Ligi Narodowej................................. 567
SKOROWIDZ NAZWISK I ORGANIZACJI ........... 589
SLOWO WST^PNE
Uratowany z pozogi wojennej maszynopis pracy Stanislawa
Kozickiego Historia Ligi Narodowej dotarl przed kilku laty
do Londynu. Oddajemy go obecnie do rqk czytelnikow, wypel-
niaj^c w ten sposob luk^, jaka istniala w najnowszych dziejach
Polski. Ksi^zka Kozickiego obejmuje nieznan^, albo malo znani|
historic pierwszego dwudziestolecia (1887—1907) dzialalnosci
tajnej a bardzo wplywowej organizacji ideowo-politycznej, Ligi
Narodowej. Dzieje drugiego dwudziestolecia od 1907 roku do
rozwi^zania Ligi w 1927 r. nie zostaly napisane, a zebrane
materialy ulegly w znacznej mierze zniszczeniu. Okres ten doty-
czy odbudowania paristwa polskiego po pierwszej wojnie swia-
towej, jest lepiej znany i zostal opracowany w ksi^zkach Komana
Dmowskiego (Polityka polska i odbudowanie panstwa), Mariana
Seydy (Polska na przelomie dziejow) i Stanislawa Kozickiego
(Sprawa granic Polski na konferencji pokojowej w Paryzu),
zeby wymienic pozycje glowne.
Zrodlowa praca Kozickiego o poczg,tkach Ligi i pracach orga-
nizacyjno-politycznych, ktore pozwolily przeprowadzic program
odzyskania niepodleglosci, oparta jest o przewaznie nieistniej^ce
juz archiwalia i stqd ma wartosc pierwszorz^dnego dokumentu.
Czytac jq, b^dzie zarowno historyk jak i kazdy zainteresowany
dziejami swego narodu. Trudno bowiem zrozumiec dzieri dzi-
siejszy, jesli si§ nie zna wczorajszego i trudno isc w przyszlosc,
jesli si§ nie zna przeszlosci.
W latach 1887—1907, w dobie czarnej nocy niewoli i po-
dzialu mi^dzy trzy mocarstwa rozbiorcze, zostala dokonana przez
Lig£ Narodow^ olbrzymia praca polityczno-wychowawcza i or-
ganizacyjna. Obj^la ona te warstwy spoleczeristwa, jak chlopow,
rzemieslnikow i robotnikow, ktore nie braly dot^d udzialu w
zyciu politycznym i przyspieszyla proces formowania si§ nowo-
czesnego narodu. W tym okresie skrystalizowal si§ rowniez pro­
gram dzialania i stanowisko wobec zblizaj^cego si§ starcia
mi^dzy rozbiorcami. Podstawq, polityki Ligi Narodowej bylo
przeswiadczenie, ze najwi^ksze niebezpieczenstwo grozi Polsce
ze strony Prus i ze glownym zadaniem jest nie dopuscic do zwy-
ci^stwa i hegemonii Niemiec. St^d w czasie pierwszej wojny
swiatowej polityka narodowa opowiedziala si^ po stronie koalicji,
w ktorej obok Anglii i Francji byla Rosja, a przeciw — Niem-
com. Tylko bowiem na gruzach pot^gi pruskiej mozna bylo od-
budowac zjednoczone z trzech zaborow, oparte o morze i zdolne
do samodzielnego zycia paristwo polskie.
Polityka ta, ktorej zr§by zostaly ustalone przez Lig§ Naro-
dow<| w pierwszym okresie jej dzialania, triumfowala w mo-
mencie pokonania Niemiec przez koalicj§ w 1918 r. Podpis
jednego z tworcow Ligi Narodowej, Romana Dmowskiego, pod
traktatem wersalskim, ktory nas wprowadzal po latach niewoli
do rodziny wolnych narodow, byl ukoronowaniem dzialalnosci
Ligi i spelnieniem jej celow. Tematem ksi^zki Kozickiego jest
wlasnie przedstawienie wielorakiej dzialalnosci Ligi w latach
1887—1907.
Autor, jeden z najblizszych wspolpracownikow Dmowskiego,
czlonek Polskiego Komitetu Narodowego w Paryzu, sekretarz
generalny delegacji polskiej na konferencji paryskiej, w wolnej
Polsce posel Rzplitej przy Kwirynale, pose! na Sejm i senator,
pisarz i publicysta, byl jak malo kto powolany do napisania
dziejow Ligi, w ktorej tak wybitnij, rol$ odgrywal. Umial si<j
zdobyc na s^d bezstronny, si^gn^l do zrodel i w sposob bez-
nami^tny szukal prawdy. Zebrane dokumenty zaopatrzyl ob-
szernymi komentarzami i rzucil na szerokie tlo owczesnego
polozenia mi^dzynarodowego i pr^dow politycznych, nurtuj^cych
w Polsce na przelomie 19 i 20 wieku. Nie doczekal si<j ukazania
swej pracy w druku. Zmarl w Polanicy-Zdroju na Dolnym
Slqsku dnia 28 wrzesnia 1958 roku, na ziemi sl^skiej, tak
dawno oderwanej od Polski, a dzis znow stanowi^cej integralnq,
czqsc paristwa polskiego.
Prac§ Kozickiego wydajemy w stulecie urodzin Romana
Dmowskiego, tworcy i znakomitego szermierza polskiej idei
narodowej. Pozwoli ona lepiej poznac, zgl^bic i zrozumiec
ogrom dziela dokonanego przez naszych poprzednikow z Ligi
Narodowej.
Pragniemy na koniec podkreslic z wdzi^cznosci^, ze wydanie
ksi^zki Stanislawa Kozickiego umozliwione zostalo dzi^ki zasil-
kowi Instytutu im. Romana Dmowskiego w Stanach Zjedno-
czonych oraz znacznej liczbie przedplat nadeslanych ze wszyst-
kich krajow osiedlenia polskiego w wolnym swiecie.
W Y D A W C Y
Londyn, w sierpniu 1964 r.
PRZEDMOWA
Inicjatorem opracowania historii Ligi Narodowej by} Dmow-
ski. Przy jego udziale utworzy} si? komitet wydawniczy, do
ktorego weszli dr Waclaw Lapinski, Marian Seyda, Roman
Leitgeber, Feliks Godlewski, Karol Raczkowski i inni. Komitet
zaj^l si? zebraniem pienigdzy na koszty wydawnictwa, a
opracowanie historii powierzyl profesorowi Uniwersytetu Po-
znahskiego Zygmuntowi Wojciechowskiemu.
Prof. Wojciechowski zarz^dzil przepisanie dokumentow do-
tycz^cych Ligi Polskiej i Ligi Narodowej, znajduj^cych si?
w Bibliotece Rapperswilskiej, a nast?pnie opracowal kwestio-
nariusz i rozeslal go wszystkim zyj^cym wowczas bylym czlon-
kom Ligi Narodowej z prosb^ o napisanie na tej podstawie
wspomnien dotycz^cych ich udzialu w pracach Ligi. Na
kwestionariusz ten nadeszlo sto kilkadziesi^t odpowiedzi.
W r. 1937 prof. Wojciechowski zrzekl si? podj?tej pracy.
Wowczas komitet wydawniczy powierzyl opracowanie historii
Ligi autorowi niniejszej ksi^zki.
Otrzymawszy od prof. Wojciechowski ego zarowno kopie
materialow, znajduj^cych si? w Bibliotece Rapperswilskiej,
jak i odpowiedzi na kwestionariusz zajgfem si? opracowaniem
historii Ligi. W porozumieniu z dr Lapinskim podzielilem
jij na dwie cz?sci: pierwsza zawarta w tomie pierwszym obej-
muje okres od r. 1887 do r. 1907. Drugi tom mial obejmowac
histori? udzialu Ligi w odbudowaniu pahstwa polskiego, a
wi?e okres od r. 1907 do r. 1927, gdy Liga zostala rozwi^zana.
Glownij cz?sc pracy nad historic Ligi wykonalem w r. 1939
i w pierwszych dwoch latach wojny. Zdolalem wykonczyc
tom pierwszy, a prac? nad tomem drugim musialem przerwac
wskutek trudnosci w korzystaniu z bibliotek publicznych.
Wszystkie materialy, na ktorych oparta jest niniejsza praca,
a wi?c kopie dokumentow rapperswilskich i zbior wspomnien
osobistych bylych czlonkow Ligi byly zlozone w Bibliotece
Uniwersyteckiej w AVarszawie. Gdy wojska niemieckie zajgly
gmachy uniwersyteckie, materialy te zostaly usunigte i umie-
szczone u kilku osob prywatnych. W czasie powstania war-
szawskiego we wrzesniu r. 1944 wszystko to uleglo zniszczeniu.
Uratowal sig tylko jeden egzemplarz tomu pierwszego historii
Ligi i czgsc tomu drugiego. Wobec zniszczenia wspomnieri
bylych czionkow Ligi i wobec tego, ze wielu autorow tych
wspomnien juz nie zyje, a ilosc zyj^cych byiych czionkow
Ligi jest bardzo niewielka, z tych wspomnien osobistych ura-
towaio sig tylko to, co jest cytowane w pierwszym tomie
niniejszej pracy.
Przy pisaniu historii Ligi bylem w stalych stosunkach
z dr Waclawem Lapiriskim, ktory jako dlugoletni dziaiacz w
Lidze posiadal nie tylko liczne materialy jej dotycz^ce, lecz
takze pamigtal wiele wydarzen z dzialalnosci Ligi. Korzy-
stalem tez z cennych rad bliskiego wspolpraeownika tworcow
ideologii Ligi Narodowej, p. Zygmunta AVasilewskiego. Bardzo
wiele zawdzigczam pomocy dr Adama Lewaka, ktory najprzod
jako dyrektor Biblioteki Rapperswilskiej, a pozniej jako dy-
rektor Biblioteki Uniwersyteckiej bardzo zyczliwie odnosil
sig do mej pracy i pomagal w czasie okupacji niemieckiej,
w bardzo cigzkich warunkach, narazaj^c sig na niebezpie-
czenstwo.
C Z ? s c I
LIGA POLSKA (1887—1893)