Godot'yu Beklerken - Samuel Beckett

149 Pages·2000·1.23 MB·Turkish

by  Samuel Beckett

SAMUEL BECKETT
GODOT'YU BEKLERKEN
İki Perdelik Trajikomedi
Çeviren: TUNCAY BİRKAN
KABALCI YAYINLARI : 7
Oyun Dizisi : 1
Türkçe Birinci Basım: 1990
Kapak düzeni ve filmleri: Ebru Grafik
Ofset Hazırlık: Kardelen (528 59 87)
Kapak baskısı: Çetin Ofset
İç Baskı: Kardeşler Matbaası
Cilt: Temuçin Mücellithanesi
KABALCI YAYINEVİ
Başmusahip Sk. Talaş Han
Giriş Kat No. 16/5
Cağaloğlu—İSTANBUL
Tel: [phone]—513 66 44
İki Perdelik Traji-Komedi
GODOT'YU BEKLERKEN ilk olarak 1952-53 sezonunda Theatre de
Babylon'da sahneye kondu. Oyunu Roger Blin yönetti; dekorları Sergio
Gerstein yaptı.
Oyuncular:
ESTRAGON: Pierre Latour
VLADIMIR: Lucien Raimbourg
POZZO: Roger Blin
LUCKY: Jean Martin
ÇOCUK: Serge Lecointe
Çevirmenin Girişi
Aptalca bu, evet aptalca. Kafamda biraz olsun tutarlı, ne
tutarlısı, hiç değilse derli toplu bir düşünce akışı bile
oluşturamıyorken, gözüm durmadan şu kocaman, kirli beyaz
odamın eşyalarına, dağınık örtülere, örümcek ağlarına, tozlu
kırık sandalyelere, bir karış külle çevrili sobaya takılırken,
karşımda Dante, Swift, Joyce, Proust, Sterne, Descartes, Vico,
Berkeley ciltlerinin arasına serpiştirilmiş eksik Beckett
külliyatına, hayır yanlış, eksik "külliyat" olmaz, o zaman
yalan söyleyeyim Beckett ciltlerine deyip geçeyim, demin de
yalan söylemiştim zaten ciltli kitap ne gezer bende, her neyse
bu kitaplara böyle boş boş bakarken, saat tıkırtısı, şu lanet
masanın gıcırtısı sözde farkettirmeden, usul usul beynimi
oyarken, tüm bunları yok sayıp tutmuş bir önsöz yazmayı
bekliyorum kendimden. Önsözler aptalcadır halbuki,
gereksizdir, hele çevirmenin önsözleri hiç çekilmez; hayranlık
ifadeleri, malumatlar, bir sürü yarım yamalak yorum yapıp
sonra da 'asıl yorumu okuyucuya bırakıyoruz'lar... Budala
çevirmen-önsözcü cılız bir sesle, boğazını temizleyip "bakın,
ben de buradayım, gönüllü ulak benim, ama önce ben de bir
şey söyl..." diye-dursun, işini bilir okur onun üç-beş sayfasını
atlayıp 'esas'a, 'saded'e, kitaba geçmiştir bile: "Yapacak hiçbir
şey yok." Doğru, yok gerçekten.
Söylenecek bir şey de yok, varsa da onu söyleyecek bir şey
yok, bir söyleme mecburiyeti var yalnız, kökenini
bilmediğim. Peki, ne söyleyeceğim: Tamam; hadi bir şey
anlatayım, zaman geçirtir , bir önsöz yazayım mesela, iyi de
zaten önsöz yazmıyor muydum ben. Öff, sıkıntıdan
patlayacağım, ne berbat şeyler bu yazdıklarım. Parodi
yapıyorum sözde, püh. Kurallara uygun davranıp, önsöz gibi
bir önsöz yazayım bari, ne kadar becereceksem onu da...
Başlıyorum, kitabın adı Godin'i... Godet'i, ya da Godot'yu
Beklerken, yazarı da bir İrlandalı Samuel Beckett, kırk yıl
filan önce yazmış, önce Fransızca, sonra İngilizce. Zaten bu
yazar hep böyle iki dilde yazar derler. Aslında romancıdır,
kendi dediğine bakılırsa bu oyunu o sıralarda yazmakta
olduğu roman üçlemesinin korkunç baskısını biraz
gevşetebilmek, dinlenmek için yazmış... Gene sıkıldım...
Mecburiyetler de önsözler de can sıkıcı şeyler zaten, bir
başımın ağrısı eksikti. Tamam, yeter bu kadar, "Ben
gidiyorum..."
Godot'yu Beklerken, yazarından daha ünlü pek çok yapıttın
biri, Don Quixote gibi Fahriye Abla gibi, Hamlet gibi... Farkı,
çok kısa sürede bir "klasik" olmasında, şanssız o yüzden de:
Tüm klasikler gibi, o da herkesin bildiği, kimsenin okumadığı
bir kitap: Beckett'ın tiyatrodaki öncülü Artaud'nun umutsuzca
saldırdığı "başyapıtlar" geleneğine eklenen, umurunda olmasa
da eklemlendirilen kekre bir düğüm. Okunduğu zaman da,
daha ilk sahnelendiği günden itibaren etrafında
oluşturulagelen efsane sisini yarmanın kolay olduğu
söylenemez. Edebiyat tarihi içinde hiçbir yapıt bu kadar kısa
sürede, hem medyada hem de akademik çevrelerde bu denli
aşırı, sapkınlık ölçüsünde aşırı bir yorum bombardımanına
tutulmamıştır. Herkes soruyordu: Neydi bu Godot, kimdi bu
yokluğuyla toplumun, tarihin, zamanın ve mekanın
kıyısındaki o iki avarenin,Clochard 'in sürçen varlıklarını
sürdürten, hiçliğin eşiğinde oyalayan, neyi temsil ediyordu?
Herkes bir yanıt buluyordu da, yorumlar sökün etti: Negatif
Teologun yorumu: Godot Tanrı'dır (God ex absentra ).
Hümanistin yorumu: Umuttur, Sevgidir. Varoluşçunun
yorumu: Gelecektir ya da ölümdür. İyimser Toplumcunun
yorumu: Daha-iyi-bir-toplum-düzenidir. Filologun yorumu:
Bir Balzac kişisidir. Politikacının yorumu: De Gaulle'dür.
Egzantirik yaşam öykücünün yorumu: Joyce'dur. Nihayet,
sabrı taşan Robbe-Grillet'nin yok-yorumu: Oyunda Vladimir
ile Estragon'un bekledikleri ve gelmeyen kişidir.
Her türlü yorumlamanın, metnin söyledikleriyle
yetinmeyip, onu başka şeylerle (yazarın hayatı, toplumsal
bağlam, dilsel yapılar, ideoloji vs.) ilişkilendirerek anlamaya
çalışmanın bir tür "paranoya" olduğu söylenebilir belki.
Sözgelimi, Susan Sontag ünlü 'Yoruma Karşı' denemesinde bu
görüşe yaslanır gibidir. Ancak bu mecazı çok ciddiye almak
olur, abartırsak her türlü düşünceye de paranoya diyebiliriz o
zaman. Ancak Godot'yu Beklerken'de mecaz, gerçeğin
kıyılarına vurur, neredeyse mecaz olmaktan çıkar. Oyun
bittiğinde, beynimize yapışan tedirginlik duygusuna, yalın
ürkütücü gerçekliğe karşı sarıldığımız, hava kaçıran bir can
simidi olmuştur yorum. Paranoya geçici olarak teskin edilir,
ertelenir. Yorumlayarak dehşeti kabul edebilir terimlere
indirgeriz der John Fletcher, Godot'yu Beklerken konusunda.
Ne yapmalı peki? Susalım mesela, görelim ve susalım?
Neye baksak bize aynı şeyi gösteren gözlüklerimize
yapışmaktan daha saygıdeğer bir tutum olabilir. Ama yoruma
müsekkin gözüyle bakmadan oyunun ne idüğünü kavramak,
bizi sarsan yalınlığının bileşenlerini ayrıştırmak daha zor ama
daha cüretli ama daha iyi bir yol olmaz mı? Ki bunu yapmış
olanlar da var: H.Kenner, M.Esslin, J.Fletcher, R.Cohn,
D.Suvin, G.Anders vs. vs. (Oysa Zehra İpşiroğlu'nun kitabı,
Robbe-Grillet'in Yeni Dergi-ler'den birinde yayınlanan bir
yazısı ve yenilerde Gergedan'ın Beckett Dosyası'ndakiler
dışında, bırakın Godot'yu, Beckett'ı dahi ele alan derli toplu
bir inceleme yok Türkçe'de. Murphy, Unnamanable, Watt,
Texts For Nothing vs. yok ki onlar olsun.) Aralarında küçük
denip geçilemeyecek farklar olsa da, pek çok ortak yön var
yaklaşımlarında.
Herşeyden önce, Godot'un kimliği hakkındaki
spekülasyonlar odak noktası olmaktan çıkarılıyor. Oyunun
stilistik özellikleri didik ediliyor (sözgelimi tekrar edilen
sahnelerdeki varyasyonlar: Vladimir'in durmadan şapkasıyla,
Estragon'un çizmesiyle oynamasının karakterlerinin en
belirgin yanlarını vurgulaması gibi: Didi Zihin'dir bir bakıma,
Gogo Gövde. Biri Söz'dür, diğeri Hareket): gizli göndermeler
bulunup çıkarılıyor: (Oyun sesiz sinemanın komedi
yıldızlarına, Chaplin'e, Laurel-Hardy'ye selamlarla dolu) :
gündelik monoton jestler ve yoğun sessizlik anları (Sessizlik
ve Bir an komutlarının bu kadar sık ve işlevsel kullanıldığını
görmemiştir tiyatro sahnesi o zamana kadar. Beckett
tiyatrosunda sessizlikler, üç noktalar, kesik, bitmemiş
cümleler gitgide artacak, metinler gitgide
'okunaksız'laşacaktır, azap vereceklerdir artık okura.)arasında
ortaya çıkarılan karakterler arasındaki ayrımların, klasik
anlamda bir plotu olmayan bu 3 saatlik oyunun temposun
nasıl canlı tuttuğu kurgulanıyor.
Özetle kolaycı yorumlar yapılmadan önce metnin biçimsel
özelliklerine, simgesel göndermelerine, tarihsel anlamına
(karakterlerin tarih dişiliğinin kendisinin tarihsel anlamına)
bakılıyor.
Peki yorum meselesindeki ivecenliği niye önsözcünün?
Metni boydan boya katetmeden 'Bireyci/varoluşçu/nihilist
Beckett hayatın anlamsızlığını, eylemlerimizin boşunalığını
anlatıyor" gibi metnin okunmasından önce de sonra da ileri
sürübilen totolojik yargılar hakkında biraz düşünelim diye...
Bilen var mı, oyunu Fransa'da Roger Blin'den sonra ilk kez,
1954'te Muhsin Ertuğrul sergilemiş ülkemizde. Bunun ne
büyük bir övünç olduğu birazcık anlaşılsın, Türk okuru da
kolaycılık tuzağına düşmesin diye bu gevezelikler,
bağışlansın.
Son olarak çeviriyle ilgili birkaç not. Türkçe'de zaten bir
çevirisi varken yeniden çevirmenin anlamı sorulabilir,
akbabalık ve ticaret imalarıyla: Beckett yenilerde öldü ya.
Kendimi tenzih etmek hakkım mı bilmiyorum: Çevirmeye
Beckett ölmeden önce başlamıştım bir kere, öldüğünde 3-4 ay
ara verdim. Daha önemlisi bu çeviri İngilizce'den yapıldı.
Daha önceki Ferit Edgü çevirisi Fransızca ilk versiyonundan
yapılmış. Oysa Beckett daha sonra Blin'in uyarılarını dikkate
alarak bir kaç uzun bölüm çıkartmış, bir kaç ufak ayrıntı
eklemiş. Ayrıca bilindiği üzre, iki dilde birden yazar, ikinci
versiyon hiçbir zaman ilkinin mot-a-mot çevirisi değil, bir
yeniden yazımdır Beckett'de Meraklı okurlar, Fransızca'dan
yapılan ilk çeviriyle bunu karşılaştırırlarsa ilginç farklar
görecekler. Son olarak, nezih okuru ve izleyiciyi rahatsız
edecek bazı terimler kullandım metinde, bunları özellikle
tercih ettiğimi belirteyim. Sadık Beckett okurları takdir
edeceklerdir.
Beckett parodisi bitmişti. Beckett önsözü de bitti. Beckett
oyunu başlayabilir. "Ben gidiyorum."