Civita Castellana 1798

170 Pages·9.253 MB·Polish

by  Marian Witasek

HISTORYCZNE BITWY
MARIAN WITASEK
CIVITA
CASTELLANA 1798
Dom Wydawniczy Bellona
Warszawa
Dom Wydawniczy Bellona prowadzi sprzedaż wysyłkową swoich
książek za zaliczeniem pocztowym z rabatem do 20 procent
od ceny detalicznej.
Nasz adres:
Dom Wydawniczy Bellona
ul. Grzybowska 77
00-844 Warszawa
Dział Wysyłki tel.: [phone]
fax [phone]
Internet: www.bellona.pl
e-mail: [email protected]
www.ksiegarnia.bellona.pl
STOSUNKI FRANCUSKO-NEAPOLITAŃSKIE
W LATACH 1789-1798
Stosunki pomiędzy rewolucyjną Francją a Królestwem
Obojga Sycylii od samego początku nacechowane były
Miejska Biblioteka Publiczna
WROCŁAW dużą niechęcią, potęgującą się w miarę jak docierały do
Neapolu wieści o upokorzeniach, jakich doznawała fran­
cuska rodzina królewska. Królowa Francji Maria Antonina
była przecież rodzoną siostrą królowej Neapolu, ambitnej
4 000356903 Marii Karoliny. Zdecydowanie występowano przeciwko
rewolucyjnej agitacji prowadzonej przez konsulów francus­
23 bulwar Ikara 29-31
kich, loże masońskie i licznych emisariuszy, zasypujących
Włochy broszurami i pismami ulotnymi. Republika nie
została uznana. Niechęć wzmagały rekwizycje statków
Opracowanie graficzne serii: Jerzy Kępkiewicz neapolitańskich w Tulonie i Marsylii (1792 r.) oraz napas­
Ilustracja na okładce: Bartłomiej Drejewicz towanie sycylijskich rybaków.
Redaktor prowadzący: Kornelia Kompanowska
We Francji powstawały projekty aneksji Sycylii, mające
Korektor: Teresa Kępa
zapewnić dostawy zboża do południowej Francji. Zajęcie
wyspy i założenie tam baz wojskowych zdecydowanie
© Copyright by Marian Witasek, Warszawa 2007 poprawiłoby położenie republiki w basenie Morza Śród­
© Copyright by Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2007 ziemnego i pozwoliło aktywniej oddziaływać na Włochy,
Bałkany, Bliski Wschód i Afrykę. Obawa przed interwencją
mocarstw powstrzymywała jednak zapędy Francuzów.
Francuzi wysuwali jednak wobec Neapolu liczne zarzuty:
ISBN 978-83-11-10603-1
6 7
prowokacyjnego i obraźliwego traktowania swych przed­ miaru bezradnie się temu przyglądać. Natychmiast po
stawicieli w Neapolu, szykanowania kupców francuskich, odpłynięciu okrętów Latouche'a klub został rozbity aresz­
cenzurowania pism i gazet francuskich z paleniem ich towaniami. Na miejsce zlikwidowanego klubu powstawały
włącznie, stosowania represji wobec stowarzyszeń i lóż jednak inne. W rzeczywistości rewolucjoniści nie mający
masońskich utrzymujących kontakty z Paryżem, Lionem oparcia w masach, które należało dopiero uświadomić, nie
czy Marsylią, aresztowanie księdza Guerra z Sycylii, który stanowili żadnej realnej siły, chociaż niektórzy w swej
próbował interwencji w Paryżu na rzecz uwięzionych przez determinacji mogli być niebezpieczni, jak np. rewolucyjny
Neapolitańczyków republikanów, wspomagania material­ klub „RoMo" kierowany przez Vitalianiego, który zamierzał
nego (1 500 000 franków w 1791 r.) emigrantów monar- wprowadzić w życie francuski wzór, planując wybuch
chistycznych w Koblencji, przyjmowanie do wojsk neapo- rewolucji na 30 marca 1794 r. Rodzinę królewską i urzęd­
litańskich francuskich emigrantów, byłych królewskich ników zamierzano wymordować, zająć arsenał, spalić doki
oficerów i zezwolenie im na noszenie krzyża św. Ludwika, i opanować za pomocą ludu miasto. Krótko przed planowa­
pomimo jego zniesienia we Francji, naruszanie terytorial- ną akcją policja królewska wpada na trop sprzysiężenia
ności wód francuskich, prowadzenie antyrepublikańskiej i dokonując aresztowań zmusiła klub do rozwiązania się.
agitacji na dworze cesarza Austrii oraz zbrojenia się Spiski powstały i w innych miastach, nie omijając od­
przeciwko Francji. działów gwardii królewskiej, wojska i marynarki.
Agresywne poczynania żyrondystów znalazły wreszcie Sytuacja wewnętrzna sprzyjała powzięciu przez Fer­
ujście w wysłaniu pod dowództwem kontradmirała Latou- dynanda IV decyzji o wzięciu udziału w walkach w ramach
che'a floty wojennej, która 16 grudnia 1792 r. grożąc I koalicji. W sierpniu 1793 r. ląduje więc w Tulonie 6000
bombardowaniem Neapolu wymusiła na Królestwie Obojga korpus wojsk neapolitańskich. Żołnierze neapolitańscy przez
Sycylii uznanie Republiki Francuskiej. Jednocześnie Fer­ pięć miesięcy dzielnie walczą z Francuzami, ponosząc
dynand IV zmuszony został do ogłoszenia neutralności w trakcie ewakuacji znaczne straty. Oddziały lądowe
w wojnie i przysłania swojego ambasadora do Paryża. wspierała, działająca na wodach między Tulonem a Kor­
Ścięcie 21 stycznia 1793 r. Ludwika XVI i 16 paździer­ syką, neapolitańska flota wojenna.
nika 1793 r. Marii Antoniny wstrząsnęło neapolitańskim Udział wojsk neapolitańskich w ramach I koalicji nie
dworem królewskim. Wydarzenia francuskie uzmysłowiły ograniczył się tylko do korpusu tulońskiego. U boku armii
parze królewskiej, że zwycięstwo idei rewolucyjnych może austriackiej w Lombardii walczyły cztery pułki neapolitań-
ich także kosztować głowy. Wzmagała się propaganda skiej kawalerii.
rewolucyjna, kierowana przez przybyłego 24 grudnia Ostatecznie na skutek poniesionych przez wojska koali­
1792 r. do Neapolu, celem naprawy uszkodzonych okrętów, cyjne porażek Królestwo Obojga Sycylii podpisało 10 paź­
kontradmirała Latouche'a, którego marynarze rozdawali dziernika 1796 r. w Paryżu traktat pokojowy.
ulotki, czapki frygijskie, trójkolorowe kokardy i prowadzili Postanowienia traktatu zobowiązywały do zaprzestania
przez pięć tygodni rewolucyjną agitację. W Neapolu powstał kroków wojennych, zawarcia pokoju i wprowadzenia wza­
pierwszy rewolucyjny klub zbierający się na terenie fran­ jemnej przyjaźni. Unieważniono wszystkie umowy, których
cuskiej ambasady. Neapolitańczycy nie mieli jednak za- treść stała w sprzeczności z postanowieniami traktatu,
8 9
zabronione zostało więc posiłkowanie wzajemnych wrogów mijskich. Ówczesny przedstawiciel neapolitański, markiz
wojskiem, flotą, amunicją i pieniędzmi. Neapol zobowią­ de Galio, utrzymywał bezustanny kontakt z gen. Bonaparte.
zywał się do neutralności. Zgadzał się nie przyjmować Głośno mówiono o rozbiorze Państwa Kościelnego, przy
w portach większej eskadry niż składającej się z czterech okazji którego Neapol nosił się z zamiarem zajęcia Bene-
okrętów. Zabronione było dostarczanie obcym okrętom wentu, Ponte Corvo i północnego wybrzeża Adriatyku
amunicji i tzw. kontrabandy wojennej. Oba kraje zobowią­ z Fermo i Ankoną. Równie łakomym okiem patrzono na
zały się do zniesienia wzajemnego sekwestru i zwrotu weneckie Wyspy Jońskie i Albanię, będąc zdecydowanym
zarekwirowanych w czasie wojny majątków i towarów. odstąpić w zamian Francji część Elby i Prezydia. Uzyskano
Uzgodniono w terminie jednego miesiąca po ratyfikacji nawet obietnicę francuskiego przedstawiciela w Neapolu,
traktatu zwrot jeńców za zwrotem kosztów ich utrzymania. Canclauxa poparcia tych projektów w zamian za uwolnienie
Ranni i chorzy mieli pozostać pod dotychczasową opieką, więźniów politycznych. Pochopne poparcie przedstawiciela
aż do czasu wyzdrowienia. Królestwo Obojga Sycylii francuskiego spotkało się jednak z ostrą krytyką zarówno
zobowiązało się zwolnić z więzienia aresztowanych oby­ gen. Bonapartego, jak i Dyrektoriatu Wykonawczego, którzy
wateli francuskich i zwrócić im skonfiskowane majątki. nie mieli najmniejszego zamiaru przekazywać Królestwu
Neapol obiecywał, że przeprowadzi śledztwo i ukarze Obojga Sycylii jakichkolwiek ziem.
winnych wtargnięcia do ambasady francuskiej w 1793 r. Zawiedziony w swych nadziejach Neapol, zdający sobie
Obywatele francuscy, domownicy ambasadora, ministra, sprawę, że także w przypadku rozbioru Państwa Kościel­
konsula i akredytowani agenci uznani przez Republikę nego nie otrzyma żadnych nabytków, nawiązał kontakty
Francuską mieli cieszyć się równą wolnością kultu jak z Rzymem i Florencją, proponując im pomoc zbrojną.
wyznawcy najbardziej uprzywilejowanej sekty niekatolic­ Bonaparte, lekceważący powstałą koalicję1, 29 września
kiej. Zobowiązano się do niezwłocznego zawarcia układu 1797 r. zagroził Ferdynandowi IV, że w razie przekroczenia
handlowego przyznającego Francji klauzulę najwyższego granicy neapolitańsko-rzymskiej sam ruszy na Neapol,
uprzywilejowania. Do czasu podpisania układu stosunki a flota francuska zaatakuje handel neapolitańsko-sycylijski.
miały opierać się na unormowaniach przedwojennych. Ferdynand IV zdawał sobie sprawę, że nie są to groźby bez
Przyjaźń pomiędzy Republiką Francuską a Królestwem pokrycia. Nie pozostało mu nic innego, jak bezsilnie
Obojga Sycylii rozciągano także na Republikę Batawską. przyglądać się, kiedy 15 lutego 1798 r. wojska francuskie
Układ posiadał również tajną klauzulę zobowiązującą zajmowały Rzym.
Neapol do wypłaty Francji 8 000 000 franków w gotówce Zajęcie Rzymu uświadomiło wszystkim, że hegemonem
w przeciągu roku. W zamian traktat pomijał milczeniem Włoch stała się Francja, znikła iluzoryczna „równowaga sił
neapolitańskich więźniów politycznych, a ponadto uzyskano na Półwyspie". Przestała istnieć także strefa buforowa
francuskie zobowiązanie do powstrzymania agitacji rewo­ pomiędzy Francją a Królestwem Obojga Sycylii, chroniąca
lucyjnej na terenach środkowych i południowych Włoch. w jakiś sposób Neapol przed wpływami idei rewolucyjnych.
Ratyfikacja traktatu miała nastąpić w ciągu 40 dni. Krążyły głosy o konieczności likwidacji Królestwa Obojga
Ponowne aktywne kontakty neapolitańsko-francuskie 1 Bonaparte drwił z porozumienia neapolitańsko-rzymsko-florenckiego,
miały miejsce w okresie układów leobeńskich i campofor- nazywając je „koalicją szczurów, przeciw kotowi".
10 11
Sycylii i połączenia Włoch w ramach jednej republiki. Traktat zobowiązywał przyjście w przypadku zaatakowania
Neapolitańscy emigranci-republikanie, wykorzystując łamy którejś ze stron z natychmiastową pomocą. Austria zobo­
gazet paryskich, rzymskich i mediolańskich, agitowali za wiązała się utrzymywać na terytorium Włoch i Tyrolu
detronizacją Ferdynanda IV. Nowo powstały republikański 60 000 armię, Neapol utrzymywać na pograniczu neapoli-
rząd rzymski zażądał od Neapolu wypłaty zaległych tańsko-rzymskim 30 000 żołnierzy i 3 do 4 fregat na
140 000 dukatów z tytułu opłat lennych, a kiedy Fer­ Morzu Śródziemnym, jako eskorty statków transportowych
dynand IV odmówił, skonfiskowano królewski majątek przewożących żywność z Apulii do Austrii. W przypadku
znajdujący się na terenie rzymskim. zagrożenia wojną obie strony zobowiązały się do zwięk­
Żądania wysunęła także Francja. Wysłany przez głównodo­ szenia pozostających w pogotowiu oddziałów o 25%.
wodzącego Armii Włoch gen. Berthiera do Neapolu gen. Na wieść o zawarciu traktatu, chociaż właściwie jedynie
Balait zażądał wypędzenia francuskich emigrantów-rojalis- podejrzewano jego istnienie, przedstawiciel Francji w Ne­
tów, oddalenia brytyjskiego ambasadora Hamiltona, usunięcia apolu, Garat2, zażądał od Ferdynanda IV zakończenia
ministra Actona oraz wolnego przemarszu do należących do procesu jakobinów, wypuszczenia więźniów politycznych,
Republiki Rzymskiej, ale leżących wewnątrz terytorium wydania Francuzom Zatoki Mesyńskiej, przepędzenia z por­
Królestwa Obojga Sycylii, Benewentu i Ponte Corvo. tów Brytyjczyków oraz obniżenia stanów armii do stopy
Wszystkie te wydarzenia wzmagały neapolitańskie roz­ pokojowej. Ferdynand IV odrzucił żądania, chociaż ulegając
goryczenie i oburzenie. Obawiano się jednak konfrontacji naciskom własnych poddanych przerwał proces jakobinów,
z Francją. Zwrócono się więc do Brytyjczyków z prośbą rozwiązując II Trybunał Stanu, narażający państwo na
o jak najszybsze wsparcie w postaci desantu dywizji ogromne koszty, a wielu poddanych, zupełnie niewinnych,
piechoty. Przewidywano w przypadku ataku republikań­ na długie miesiące więzienia.
skiego ogłoszenie „świętej wojny". Skoncentrowana w Tulonie francuska flota, której ataku na
Tymczasem polityka Francji uległa raptownemu złago­ Sycylię obawiano się w Neapolu, 13 czerwca zajęła nominal­
dzeniu. Ustały zaczepki i prowokacje, starano się wymazać nie od 1530 r. należącą do Królestwa Obojga Sycylii Maltę.
złe wrażenie, jakie wywołały ostatnie posunięcia. Fran­ Wiadomość ta wywołała żywą reakcję i wysłanie protestu do
cuzom przygotowującym się do wyprawy egipskiej zależało Dyrektoriatu. Francuzi próbowali zminimalizować najazd,
teraz na przyjaznych stosunkach z Neapolem i zachowaniu wyrażając zdziwienie z powodu tak gwałtownej reakcji
przez niego przychylnej neutralności. Wysunięto nawet Neapolu na zajęcie Malty, która przecież od wielu lat rządziła
propozycję odstąpienia Neapolowi za cenę 20 000 000 się już swoimi prawami, a jej zależność lenna była iluzorycz­
franków i skonfiskowanych dóbr w Rzymie, Benewentu na. Tym niemniej za radą Talleyranda postanowiono załago­
i Ponte Corvo. Nabytki terytorialne zdecydowanie polep­ dzić spór, przyznając Neapolowi jakąś rekompensatę.
szyły nastroje w Neapolu. Jednocześnie jednak nie ufano Sytuacja w Neapolu uległa jednak zmianie. Zanim Francuzi
Francuzom. Pomimo więc odstąpienia Benewentu i Ponte zajęli Maltę, w obawie, że zgrupowane okręty francuskie
Corvo oraz zdecydowanie łagodniejszego tonu w stosunkach
dyplomatycznych Królestwo Obojga Sycylii podpisało 2 Wybór Garata był co najmniej niestosowny. Nie mógł on liczyć na
przychylne przyjęcie na dworze neapolitańskim skoro odczytywał Lud­
19 maja 1798 r. sojusz odporny austriacko-neapolitański.
wikowi XVI wyrok śmierci.
12 13
zaatakują Sycylię, Neapol wystosował 3 i 9 kwietnia pisma charge d'affaires Lachese wystosował w związku z tym
do głównodowodzącego flotą brytyjską na Morzu Śród­ 4 sierpnia protest przeciwko naruszeniu postanowień
ziemnym lorda St. Vincenta, z prośbą o przysłanie pomocy. traktatu paryskiego. Zarzucał Neapolitańczykom zaopat­
Tymczasem okazało się, że flota francuska nie zaatakowała rzenie Nelsona, udzielenie informacji co do kierunku
Sycylii, ale zniknęła na morzu. Poszukujący francuskich pościgu za flotą francuską, przyjęcie powyżej 4 okrętów
okrętów kontradmirał Nelson postanowił wykorzystać we­ wojennych jednocześnie do portów, podczas gdy okrętom
zwanie, zażądał więc żywności, wody, pilotów i lekkich francuskim wiozącym armię Bonapartego odmawiano przy
okrętów, bez których miał utrudnione możliwości prze­ brzegach Sycylii wszelkiej pomocy, a pragnących nabrać
prowadzenia rozpoznania. Powołując się na § 3 traktatu na lądzie wody marynarzy francuskich napadano i mor­
paryskiego minister Galio, lawirujący pomiędzy Francją dowano. W odpowiedzi Neapolitańczycy twierdzili, że
a Anglią, 17 czerwca odmówił udzielenia Nelsonowi pomocy. Nelson wszedł do portu w Syrakuzach siłą, traktat mówił
Anglicy zmuszeni byli o mały włos ruszyć do Gibraltaru. natomiast o nieprzyjmowaniu do jednego portu jednocześ­
Z pomocą Nelsonowi przybyła żona brytyjskiego ambasa­ nie więcej niż czterech okrętów wojennych, a nie do
dora, lady Hamilton, która wyprosiła u swojej przyjaciółki, wszystkich portów królestwa; okręty przybyłe należały do
królowej Marii Karoliny, odręczny, sprzeczny z uchwałą różnych państw, a o napadach na marynarzy francuskich na
Rady Stanu, rozkaz do gubernatora Syrakuz, polecający Sycylii nic im nie było wiadomo. Odpowiedź rządu
zaopatrzyć okręty Nelsona i udzielić mu wszelkiej pomocy. rozzłościła Lachese'a, wystosował więc ultimatum, zgod­
Zaopatrzeni Brytyjczycy ruszyli za flotą francuską, ale nie z którym gotów był uwierzyć w dobre intencje
rozminąwszy się z nią, wrócili do Syrakuz. Ponownie Królestwa Obojga Sycylii, jeśli Francja otrzyma zadość­
starali się o uzyskanie wsparcia w postaci lekkich okrętów. uczynienie w postaci wypędzenia Actona, wydania Francji
Nie uzyskawszy pomocy ze strony floty neapolitańskiej, gubernatora Syrakuz, zmniejszenia armii do 10 000 żoł­
Nelson, nie czekając na płynące do niego posiłki brytyjsko- nierzy oraz przyjęcia do portów neapolitańskich francus­
-portugalskie, 25 lipca wypłynął w morze. 3 sierpnia kich garnizonów będących gwarantem zachowania przez
1798 r. posiłki te w sile 4 okrętów liniowych, 1 fregaty Królestwo Obojga Sycylii neutralności.
i 1 bandery wpłnęły do Neapolu. Jako że na kotwicy stały
Oczywiście tak poniżających warunków Neapolitańczycy
tu już brytyjski okręt liniowy „Lion", „George Thomson"3,
przyjąć nie mogli. Obie strony wiedziały już jednak, że
oraz zdobyta francuska fregata „Dorothee"4, doszło do
wojna jest nieunikniona, dlatego też Francuzi, chociaż
pogwałcenia 35 i 46 paragrafów traktatu paryskiego. Francuski
zdawali sobie sprawę, że tak postawione żądanie musi
zostać odrzucone, zdecydowali się na ostre ultimatum.
3 Uzbrojony w 18 dział.
4 Uzbrojona w 40 dział. Dwustronne zagrożenie, od strony Malty i Rzymu, oraz
5 § 3 traktatu paryskiego zobowiązywał Królestwo Obojga Sycylii do ostre ultimatum Lachese'a przekonały niezdecydowanych
neutralności. Do portów nie wolno było przyjmować więcej niż 4 okrętów w Neapolu, że wojna jest nieunikniona, a partii wojennej
wojennych. Zabronione było dostarczanie im amunicji i tzw. kontrabandy
z królową na czele dostarczyły dodatkowych argumentów za
wojennej.
zbrojnym wystąpieniem. Zintensyfikowano zbrojenia, wyda­
6 § 4 traktatu paryskiego zobowiązywał Królestwo Obojga Sycylii do
roztoczenia w swych portach pełnej opieki nad okrętami francuskimi. no też zakaz zaopatrywania Malty w żywność, a przybyłe
14 15
z wyspy łodzie skonfiskowano, aresztując jednocześnie statecznie silna, by przeciwstawić się Austriakom, a wtedy
ich załogi. licząca 25 000 żołnierzy „armia rzymska" zajęłaby Neapol
Ambitna Maria Karolina wystąpiła do Wiednia i Londynu i pozbawiła tronu Ferdynanda IV. Sądzono, że cała operacja
z tzw. „wielkim planem". Zakładał on, że Austria otrzyma potrwa z miesiąc. Na razie należało jednak odwlec konflikt.
Cysalpinę i hegemonię w północnych Włoszech, Wielka Ambasador francuski gen. Lacombe Saint Michel zdawał
Brytania Maltę, natomiast Królestwo Obojga Sycylii tereny się nie dostrzegać wrogości i jawnych probrytyjskich
do linii Terracina-Picerno-Velletri i Wybrzeże Adriatyckie wystąpień. Łudził możliwością odstąpienia Malty i Rzymu,
do Ankony. Propozycji neapolitańskich nie potraktowano przestrzegając jednak, że chociaż Francja pragnie pokoju,
jednak poważnie, sądząc, że są raczej próbą wysondowania zaatakowana, będzie walczyć.
gotowości obu dworów do udzielenia Neapolowi pomocy. Entuzjastyczne przyjęcie wiadomości o zwycięstwie pod
Oficjalnie Francja odgrażała się i straszyła Neapol, Abukirem oraz feta jaką zgotowano po przybyciu do
zdawano sobie jednak sprawę ze słabości swoich wojsk, Neapolu Nelsonowi, wyraźnie świadczyły, że do wojny
liczebnej przewagi armii królewskiej i niezadowolenia dojść musi. Ścierano się tylko, kiedy ma nastąpić atak.
z republikańskich rządów na terenie byłego Państwa Partia wojenna z królową Marią Karoliną domagała się
Kościelnego, czego dowodem były wybuchające bunty. natychmiastowego wystąpienia, obóz umiarkowany z mar­
Niezadowolenie ludności Republiki Rzymskiej postano­ kizem Galio na czele radził czekać na wspólne wystąpienie
wili wykorzystać Neapolitańczycy, wspierając wybuchłe koalicji. Spór toczył się o termin, nie zaś o to czy do wojny
24 lipca 1798 r. powstanie. Przysłano instruktorów, chorąg­ dojdzie, obie więc frakcje gorąco wspomagały przygotowa­
wie, kokardy, ręczną broń, amunicję, działa. Ruch po­ nia wojenne.
wstańczy zwany powstaniem circejskim zgromadził 20 000 Król Ferdynand IV, chociaż mocno naciskany przez
powstańców. Francuzi, którzy obawiali się rozruchów przy żonę i ambasadora brytyjskiego lorda Hamiltona, nie kwapił
granicy z Neapolem, przystąpili jednak do energicznej się do podjęcia ryzykownej decyzji. Doświadczenia ostat­
akcji, w wyniku której w przeciągu trzech tygodni opano­ nich lat i doznane niepowodzenia I koalicji wyrobiły w nim
wali sytuację. pogląd, że do wojny należy przystąpić tylko w ostateczno­
Francuzi, posądzający Neapol o przyczynienie się do ści. Stopniowo jednak król skłaniał się do siłowych roz­
klęski pod Abukirem i zarzucający Królestwu Obojga wiązań. Nelson, uwielbiany przez królewskich poddanych
Sycylii wrogą wobec republiki politykę, polegającą na za zwycięstwo nad Francuzami, obiecywał wsparcie brytyj­
utrudnianiu aprowizacji Malty, wspieraniu powstania rzym­ skie i wskazywał, że na wypędzenie Francuzów z terytorium
skiego, atakowaniu francuskich marynarzy, wyraźnemu byłego Państwa Kościelnego wystarczy jedynie z 30 000
szykanowaniu oficjalnych przedstawicieli, wreszcie 40 000 żołnierzy, a nagrodą miały być nabytki terytorialne na
brankę, zdecydowani byli na zbrojne rozwiązanie problemu terenie Wenecji i Rzymu.
neapolitańskiego. Obawiano się jednak wojny, słusznie Nieoczekiwanie dla partii wojennej przybyły z Wiednia
podejrzewając, że Neapol posiada wsparcie nowej koalicji, nowy głównodowodzący wojsk neapolitańskich, feldmar­
musiano więc najpierw zakończyć własne zbrojenia. Cze­ szałek baron Mack, zamiast, jak oczekiwano, doradzić
kano tylko na chwilę, kiedy „armia włoska" będzie do- natychmiastowy atak, w trakcie odbytej 9 października
17
16
1798 r. w Caserta Rady Królewskiej, na którą zaproszono mania z Wiednia informacji, co zrobi cesarz. Króla rozsier­
tylko zwolenników partii wojennej, oświadczył, że po­ dziła dwulicowa postawa Brytyjczyków, którzy z jednej
trzebuje czasu na zapoznanie się z sytuacją, ludźmi i tere­ strony, ustami Hamiltona i Nelsona, pchali Neapol do
nem. Obiecywał, że jeśli zajdzie konieczność, w ciągu 10 wojny, z drugiej zaś oficjalnymi notami zalecali wstrzyma­
dni ruszy z armią, wolałby jednak, aby dano mu więcej nie się od zbrojnych wystąpień.
czasu, co najmniej 6 do 8 tygodni na poczynienie przygo­ Również Mack stracił na animuszu widząc, że nie ma
towań. Mack wypełniał w ten sposób instrukcje, jakie pretekstu usprawiedliwiającego naruszenie przez niego
otrzymał w Wiedniu, polecające mu odwlec wojnę do instrukcji z Wiednia. Początkowo liczył, podobnie jak
czasu wystąpienia koalicji. i Ferdynand IV, na to, że cesarz zaaprobuje wcześniejsze
Ambitna Maria Karolina nie zrezygnowała jednak ze neapolitańskie wystąpienie. Odroczył więc termin inwazji,
swych agresywnych planów. Wzmogła nacisk na Macka, mając nadzieję, że w ciągu trzech dni, o które przesunięto
tak że ostatecznie zdołała go pozyskać. Po manewrach termin rozpoczęcia kroków wojennych, napłyną z Wiednia
armii neapolitańskiej zwołano po raz kolejny Radę Królew­ pomyślniejsze wieści. Na wszelki wypadek zastrzegł się
ską, ponownie bez przedstawicieli partii radzącej czekać na jednak, że w przypadku pojawienia się nowych komplikacji,
wystąpienie koalicji, na której królowa, Acton, ks. Castel- może zostać zmuszony do następnego odroczenia ataku.
cicala, Nelson i Hamilton zdecydowanie opowiedzieli się Ostatnie wątpliwości zniknęły 22 listopada 1798 r.,
za natychmiastowym wystąpieniem. Nawet Mack wbrew kiedy wraz z ks. Belmonte-Pignatellim i majorem Freyem
instrukcjom wiedeńskim, skuszony wizją sławy i zapew­ dotarła do Neapolu wieść o zajęciu przez wojska au­
nieniami królowej, iż otrzymała poufne wieści z Paryża, że striackie Gryzonii7. Mack przekonany, że jest to sygnał
w razie ataku neapolitańskiego wojska francuskie bez do ogólnego ataku koalicji, a co najmniej uzbrojony
walki mają opuścić terytorium rzymskie, zapewniał króla, w pretekst, by zignorować wiedeńskie instrukcje, pewny
że czas na atak jest najstosowniejszy ze względu na brak o ewentualnej austriackiej pomocy, przestał się wahać,
francuskiego przygotowania i rozproszenie wojsk. Feld­ tym bardziej że połączona flota rosyjsko-turecka zaj­
marszałek, chociaż przyznał, że nie zna wartości neapolitań­ mowała Wyspy Jońskie.
skiego wojska, uważa, że tylko w wypadku podjęcia akcji Inwazję zaplanowano ostatecznie na 23 listopada 1798 r.
ofensywnej armia królewska ma szansę odniesienia sukcesu. Dzień wcześniej Ferdynand IV z obozu w San Germano
Zapewniał, że w przeciągu dwóch tygodni zajmie terytorium wystosował manifest, w którym zapewniał, że rozpoczyna
Republiki Rzymskiej. Wyznaczono 20 listopada 1798 r. na wojnę z powodu zagrożenia własnego kraju, celem przy­
dzień rozpoczęcia wojny. wrócenia papieżowi jego ziem, rozprawienia się z panującą
Tymczasem cały wysiłek partii wojennej został po­ anarchią, rozbojami i rzeziami na terytoriach zajętych
stawiony pod znakiem zapytania. 13 listopada przybył przez republikanów i w obronie wiary katolickiej. Zapo­
z Londynu kurier przywożący wiadomość, że królestwo nie wiadał osobisty udział w wojnie, przebaczenie dla skruszo­
otrzyma brytyjskich subwencji. Jednocześnie wręczono nych, bezlitosność wobec niepoprawnych. Apelował do
Ferdynandowi IV ostrzeżenie lorda Grenville'a, by Neapol
wstrzymał się ze zbrojnym wystąpieniem do czasu otrzy-
Oddziały austriackie wkroczyły do Gryzonii miesiąc wcześniej.
2 — Civita Castellana 1798 V\ ' ^1
18
wodzów armii republikańskich, by opuścili terytorium
rzymskie i zaprzestali mieszania się w wewnętrzne sprawy
Rzymian, w przeciwnym razie grożąc użyciem siły.
Jednocześnie podjęto akcję dyplomatyczną wysyłając
depesze do Wiednia, Turynu i Florencji. Zapowiadano
w nich, że już wkrótce dowodzone przez Macka zwycięskie
wojska neapolitańskie zjawią się w północnych Włoszech,
by dopomóc w zrzuceniu republikańskiego jarzma. Jedno­
cześnie proszono cesarza, by nie pozostawiał sojusznika
bez pomocy. Podkreślano, że dalsze zwlekanie jest niemoż­
liwe z powodu grożącego im ze strony Francji niebez­ W PRZEDEDNIU WOJNY
pieczeństwa i że wystąpienie zbrojne stanowi jednocześnie
zabezpieczenie Wielkiego Księcia Toskanii.
Traktat campoformijski podpisany 17 października 1797
roku kończył krwawy okres zmagań I koalicji z republikań­
ską Francją. Walki nie przerwała jedynie Wielka Brytania.
Nie oznaczało to jednak, że monarchie europejskie zrezyg­
nowały ze swych planów zduszenia rewolucji. Pokój
traktowano jedynie jako preludium do kolejnych zmagań.
Pokonana i wyczerpana wojną Austria potrzebowała
czasu na reorganizację i wzmocnienie armii, pragnęła także
wylorzystać osamotnienie Wielkiej Brytanii, by w decydu­
jącym momencie sięgnąć po brytyjskie złoto, mające
popłynąć w formie subwencji szerokim potokiem do
cesarskiego skarbca. Austria pragnęła wciągnąć do decydu­
jącej rozgrywki z Francją daleką, lecz silną Rosję.
Pokój campoformijski podpisany został przez Coblenza
jako reprezentanta monarchii austriackiej. Kwestie związane
z uregulowaniem spraw niemieckich pozostawiono do
rozstrzygnięcia przez zwołany do Rastatt kongres pokojowy.
Już tutaj doszło do pierwszych zgrzytów. Bonnier i Treil-
nard, przedstawiciele Francji, wypełniający polecenia Dy­
rektoriatu Wykonawczego, niezbyt zadowolonego z narzu­
conego mu przez gen. Bonapartego pokoju, stwarzali
trudności.Wszak nie tak dawno wydano temu ambitnemu