BOZYAZI (MERSİN) VE KUZEY KESİMİNİN TEKTONO-STRATİGRAFİSİ Ahmet TURAN, Selçuk ...

18 Pages·2007·0.74 MB·Turkish

S.Ü. Müh.-Mim. Fak. Derg., c.23, s.1-2, 2007

J. Fac.Eng.Arch. Selcuk Univ., v.23, n.1-2, 2007

BOZYAZI (MERSİN) VE KUZEY KESİMİNİN TEKTONO-STRATİGRAFİSİ

Ahmet TURAN,
Selçuk Üniv, Müh.-Mim. Fakültesi, Jeoloji Müh. Böl., KONYA

ÖZET: Toros kuşağında ‘’Alanya metamorfitleri’’ veya ‘’Alanya Birliği’’ olarak tanınan şistik kayalar,
Bozyazı ve yakın çevresinin temelini oluşturmaktadır. Bu metamorfiklerin alt bölümünde, yüksek
basınç metamorfizması gösteren Sugözü Napı yer alır. Oluşumunu Geç Kretase’de tamamlayan Sugözü
birimi, metakuvarsit ve mermer ara katkılı granatlı mikaşistler, amfibolit şistler, fillitler ile mermer-
rekristalize kireçtaşı, metagabro, metadiyabaz ve metaserpantinit bloklarını kapsar. Bölgenin üst
metamorfik dilimi ise, yeşil şist fasiyesinde metamorfizma geçiren Yumrudağı Napı’dır. Kalkşist-
mikaşist ara katkılı mermerler ile rekristalize karbonatlardan yapılmış Permiyen yaşlı Cebelireis
formasyonu, Yumrudağı Napı’nın çalışma alanında yüzeyleyen alt bölümüne karşılık gelmektedir. Bu
metamorfik naplar ise bölgede çok silik başkalaşım izleri taşıyan flişoitler tarafından, açılı
uyumsuzlukla örtülürler. Geç Paleosen-Eosen yaşlı bu flişoidler; çakıltaşı, kumtaşı, çamurtaşı, marn ve
killi kireçtaşlarından oluşmaktadırlar.
Yukarıda özetlenen Alanya Birliği kayaları üzerine, önemli bir tektonik dokanaktan sonra, Toroslar’da
‘’Hadim Napı’’ veya ‘’Aladağ Birliği’’ olarak bilinen tektono-stratigrafik dilim gelir. Hadim Napı en altta
resifal kireçtaşı mercekleri kapsayan kuvarsit ve şeyllerden ibaret olan Üst Devoniyen istifi ile başlar. Bu
istif, bol fosilli kireçtaşı ile kuvarsit ardalanmasından meydana gelen, Karbonifer kayaları ile uyumlu
olarak örtülür. Onkolitli kireçtaşlarından yapılmış Alt Permiyen istifi, Karbonifer birimini uyumlu bir
şekilde üstlemiştir. Seyrek biçimde kuvarsit-şeyl ara katkıları içeren koyu gri kireçtaşlarından oluşmuş
Üst Permiyen istifi, alttaki birimler üzerine uyumsuzlukla gelmektedir. Rekristalize kireçtaşı, marn, killi
kireçtaşı, şeyl, kumtaşından oluşan Alt-Orta Triyas kayaları; Üst Permiyen birimi üzerinde uyumlu
olarak gözlenirler. Kızıl-kahve renkli çakıltaşı, kumtaşı, çamurtaşı litolojilerinden oluşan Erken-Orta
Jurasik yaşlı karasal kırıntılılar, bölgenin Triyas ve öncesine ait formasyonlarını, açısal uyumsuzlukla
örtmektedirler. Alacalı renkli çamurtaşı ve marnlarla temsil olunan Jurasik yaşlı yarı karasal çökeller, bu
karasal birimle uyumludur. Sözü edilen karasal-yarı karasal formasyonlar ile yanal ve düşey geçişli olan;
dolomit, dolomitik kireçtaşı, kireçtaşı yapılışlı ve Jurasik-Erken Kretase yaşlı kalın karbonatlar, Hadim
Napı’nın en üst litostratigrafik birimidir. Bölgedeki formasyonlar, Kuvaterner yaşlı yamaç molozu ve
alüvyonlarla uyumsuz örtülürler.

Anahtar kelimeler: Stratigrafi, Alanya metamorfitleri, Hadim Napı, Devon-Kretase istifleri.

The Tectono – Statigraphy of The Bozyazı (Mersin) and of The Area North

ABSTRACT: Schisty rocks known as Alanya metamorphics and Alanya Unit, taking place in the
Taurides belt, is the base in Bozyazı area. In the lower part of these schisty rocks, the Sugözü Nappe,
having high-pressure metamorphism, takes place. The Sugözü Unit, which completed its formation
in Late Cretaceous, includes interlayered metaquarzite and marble and garnet mica schist, amphibole
schist, phyllite and blocks of marble, recristallised limestone, metagabbro, metadiabase, and
metaserpentinite blocks. The upper metamorphic part of the area is the Yumrudağı Nappe, which is
metamorphosed by green schist facies. The Permian aged Cebelireis formation, consisting of marbles
and recrystallised carbonates with interlayered chalk schist-mica schist is the lower part of the
Yumrudağı Nappe. These metamorphic nappes are coverd with unconformity with flyschoids
having the lowest metamorphism. These Late Paleocene-Eocene age flyschoids include conglomerate-
sandstone-mudstone-marl-clayey limestone.
On the above mentioned Alanya Unit is Hadim Nappe or Aladağ Unit with an important tectonic
contact. The Hadim Nappe has reefal limestone lenses with quartzite and shale as the lowest part.
98 A. TURAN
This sequence is covered conconformeably with rich interbedded fossiliferous limestone and
quartzite carboniferous rocks. The Lower Permian sequence, consisting of oncholitic limestones,
covers the carboniferous rocks conconformeably. Upper Permian sequence, including dark grey
algaeous limestone with little amount of interbedded quartzite and shale, covers the Lower Permian
sequence with disconformity. The Triassic rocks, which include recristallized limestone, marl, shale,
and sandstone, take place on the Upper Permian unit conformeably. Early-Middle Jurassic age
continental detritics, which consist of red-brown conglomerate-sandstone-mudstone, cover with
uncorformity the Triassic and pre-Triassic units of the area. The Jurassic age sub-continental
sediments, which consist of variegated mudstones and marls, are conformeable with lower
continental unit. The Jurassic-Early Cretaceous thick carbonate sequence, which consist of dolomite,
dolomitic limestone, and limestone; passes vertically and laterally with above mentioned continental
and sub-continental sediments. This sequence is the uppermost litostratigraphic unit of Hadim
Nappe. The whole diagenetic formations of the area are covered with unconformity by Quaternary
aged talus and alluviums.

Key words: Stratigraphy, Alanya metamorphics, Hadim Nappe, from Devonian to Cretaceous
sequences.

GİRİŞ Baydar ve diğ. (1970) Anamur-Bozyazı
civarlarındaki jeolojik üniteleri, altta Paleozoyik
Toroslar’ın orta kesiminde, kuzey kökenli metamorfikleri ile Tersiyer filişinden yapılı
Hadim napları ile güney kökenli Alanya ‘’Anamur serisi’’ ve üstte Geç Paleozoyik-
naplarının ilişkide olduğu Bozyazı yöresinin Mesozoyik yaşlı birimleri kapsayan ‘’Toros
(Şekil 1) jeolojik yapısı, ilk olarak Blumenthal fasiyesi’’ şeklinde tanıtmışlar ve bu ünitelerin bir
(1942) tarafından incelenmiştir. Blumenthal birleri ile tektonik ilişkili olan farklı birlikler
(1942) bölgede temel oluşturan ‘’şistli Devon olduklarını savunmuşlardır. Şengün (1986),
kalkerleri‘’ üzerine, diskordansla ‘’Perm bölgedeki metamorfitleri kapsayan Alanya
kalkerlerinin’’ oturduğunu ve bunların da Birliğinin, Prekambriyen bir temel ile
üzerine birçok yerde Üst Jura ile başlayan geniş Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı metasedimanter bir
ve kalın kalker tabakalarından müteşekkil Üst örtüden oluştuğunu ve metamorfik çekirdeğin
Kretase serilerinin, yine diskordansla geldiğini Gondwana kıtasının Pan-Afrikan temeline ait
söylemiştir. Blumenthal (1944), Orta Toros olduğu fikrini savunmuştur.
kuşağında Hadim Napı olarak tanımladığı Üst Işık ve Tekeli (1995) Anamur’un KD’sunda
Paleozoyik istifinin tabanına ait büyük bir yaptıkları çalışmalarda tabanda yer alan
şariyaj hattının, Bozkır güneyinden başlayarak metamorfiklerin, alttan üste doğru bir birleriyle
Hadim ve Ermenek güneyini izledikten sonra, uyumlu; şist-amfibolit, şist-fillit, kuvarsit ve
Anamur’un doğusundan Ak Deniz’in altına mermerlerden oluştuğunu söylemektedirler.
daldığını gözlemlemiştir.
Bozyazı (Mersin) Ve Kuzey Kesiminin Tektono-Stratigrafisi 99

Şekil 1. Çalışma alanının yer bulduru haritası.
Figure 1. Location map of the study area.

Alanya bölgesinden farklı olarak, Anamur oluşmaktadır (Şekil 2). Alanya Birliği kayalarını,
çevresinde mavi şist ve eklojit fasiyesinin Özgül (1976)’ün Aladağ Birliği içinde tanıttığı
(yüksek basınç-düşük sıcaklık) gelişmediğini ve Hadim Napına ait formasyonlar, tektonik bir
sadece Geç Kretase’den sonra etkili olan dokanakla üzerler. Hadim Napı birimleri bir
Barroviyen tipi bir metamorfizmanın, bu birleri ile uyumlu Devoniyen-Karbonifer-Alt
bölgede var olduğunu ileri süren Işık ve Tekeli Permiyen formasyonları ve Üst Permiyen-Triyas
(1995), netice olarak Alanya bölgesinde olduğu formasyonları ile Jurasik-Kretase kayalarından
gibi, metamorfitlerin kendi içlerinde naplı bir oluşur (Şekil 2). Dolayısı ile Aladağ Birliğinde
yapı oluşturmadıkları fikrini de öne (Hadim Napı) Üst Permiyen ve Jura istiflerinin
sürmüşlerdir. Aydıncık-Bozyazı arasında çalışan tabanlarında uyumsuzluklar göze çarpmaktadır.
Gürçay (2000), temelde göreceli otoktona Bozyazı ve yakın çevresinde yapılmış bir çok
(Geyikdağı Birliği) ait Kambriyen-Triyas jeolojik çalışma mevcuttur. Fakat bu güne kadar
aralığını temsil eden istifleri ve bunları tektonik yayınlanmış olan literatürde, yukarıda sözü
bir dokanakla üzerleyen alloktona (Hadim Napı edilen birliklerin ana tektonik çatısına uygun
veya Aladağ Birliği) ait birmlerin jeolojisini tarzda, stratigrafileri ortaya konulamamıştır. Bu
incelemiştir. Gürçay (2000), inceleme alanındaki makalenin amacı ise, önceki çalışmalar ve yeni
üst alloktona (Hadim Napı) karşılık gelen elde edilen bulgular doğrultusunda, bölgenin
tektonik dilimin, bir birleriyle uyumlu tektonik çatısına uygun olarak, yöre
Devoniyen-Karbonifer-Permiyen-Triyas stratigrafisinin yeniden aydınlatılmasıdır.
formasyonlar ile bunları açısal uyumsuzlukla
örten Jura-Kretase karbonatlarından oluştuğunu STRATİGRAFİ
öne sürmüştür.
Özer ve diğ. (2003) inceleme alanının bir Bozyazı dolaylarında yer alan kaya-
bölümünü de içine alan çalışmalarında, yörenin stratigrafi birimleri, Toroslar’ın alt tektonik
kaya birimlerini, Alanya Birliği içinde ‘’Anamur birliklerinden olan ve birçok yer bilimci
fasiyesi’’ ve Aladağ Birliği veya Hadim Napı tarafından kullanılmakta olan ve tanımlaması
kapsamında ‘’Bozyazı napı’’ birimleri olarak Özgül (1976) tarafından yapılmış olan Alanya
incelemişlerdir. Bu araştırıcılar, metamorfikleri Birliği (Alanya napları) ve Aladağ Birliği
bir birleri ile uyumlu olan Permiyen öncesine ait (Hadim Napı) şeklinde iki önemli tektonik birlik
Bağlıca formasyonu ile Üst Permiyen yaşlı içinde yer almaktadırlar. Her bir formasyonun
Pınarlık formasyonu şeklinde ikiye içinde bulunduğu tektonik alt birlik dikkate
ayırmışlardır. Özer ve diğ. (2003) Anamur- alınarak, bu birimlerin stratigrafik anlatımı
Bozyazı arasında Hadim Napına karşılık gelen yapılacaktır.
Bozyazı napında Üst Devoniyen, Üst Permiyen,
Triyas ve Jura –Alt Kretase istiflerine karşılık Alanya Birliği Kayaları (Alanya Napları)
gelen formasyonları da ayrıca tanıtmışlardır. Bu
araştırıcılar bölgede var olan Karbonifer, Alt Bozyazı çevresinde Alanya Birliği
Permiyen kayaları ile Liyas-Dogger dönemine kapsamında incelenebilecek olan stratigrafik
karşılık gelen karasal-yarı karasal birimleri ise üniteler, üç bölümden oluşur. Günümüzdeki
ayrıntılı olarak ele almamışlardır. tektono-stratigrafik çatıya uygun tarzda bu
Yukarıdaki kısa literatür özetinde birimler alttan üste doğru şöyle
görüldüğü gibi, Bozyazı çevresinde farklılıklar sıralanmaktadırlar: En altta Sugözü napına ait
arzeden jeolojik topluluklar yer almaktadır. ileri metamorfizma izleri taşıyan bloklu birimler
Bunlar tabanda Özgül (1976)’ün Alalanya Birliği bulunmaktadır. Ortada Sugözü napına ait
kapsamında ele aldığı ve alt allokton dilimleri birimleri tektonik bir dokanakla üzerleyen
oluşturan metamorfik naplar (altta Sugözü Napı, Yumrudağ napına ilişkin düşük dereceli yeşil
üstte Yumrudağ Napı) ile onların genç tortul şist fasiyesinde başkalaşım geçirmiş birimler
örtülerinden (Kötekler formasyonu) görülür. Üstte ise Sugözü ve Yumrudağ
100 A. TURAN
naplarına ait kayaları transgresif olarak örten, amfibolit, metabazit türü kaya blokları izlenir.
Erken Tersiyer yaşlı örtü birimleri yer alır. Bu metamagmatikler, şistozitenin iyi geliştiği
düşük rölyefli alanlarda, oluşturdukları
yüksekçe rölyef yapısı ile kolay tanınırlar. Bazik-
Sugözü Napı ultrabazik metamagmatik bloklara, Karaisalı
Alanya Birliğini oluşturan üç metamorfik Köyü doğusunda metamorfize olmuş çakıllı-
naptan ortada yer alan nap Sugözü napı olarak kumlu-çamurlu bir matriks içinde yüzer
bilinmektedir (Özgül, 1984). Bu nap, granatlı vaziyette, yine yassılaşmış-uzamış mercek ve
mika şistler ile metabazit kökenli eklojit-mavi bloklar şeklinde gri renkli rekristalize kireçtaşı,
şist mercekleri içeren ve olasılıkla Geç dolomit ve gülkurusu renkli rekristalize killi
Kretase’de yüksek basınç / düşük sıcaklık kireçtaşı kökenli metakarbonatlar eşlik eder.
metamorfizması geçirmiş olan tektonik dilimdir Sugözü formasyonunun daha üst düzeylerinde,
(Özgül, 1984; Okay, 1989). İnceleme alanı içinde süt beyaz metakuvarsit mercek ve bantları içeren
Sugözü napı tek bir formasyon ile temsil sarımsı-bej renkli kuvars fillitler, metapelitik
olunmaktadır. kayaç breşleri ve koyu gri-siyah renkli grafit şist
ara katkılı olan yeşilimsi mavi renkli fillitler ile
Sugözü formasyonu (Krs) sleytler izlenmiştir.
Çalışma sahasında temeli oluşturan ve Sugözü formasyonunun alt sınırı inceleme
mermer-metakuvarsit ara katkılı glokofanlı- alanında görülmez. Ancak Alanya yöresinde
amfibollu-granatlı-mikalı şistler ile olası Permiyen yaşlı Mahmutlar formasyonu (
metaçakıltaşı-metakumtaşı-meta çamurtaşı alt tektonik dilime karşılık gelen Mahmutlar
yapılışlı şistik bir matriks içinde dağılmış napı) üzerinde, Sugözü biriminin tektonik bir
metagabro-metadiyabaz-metaserpantinit ve dokanakla yer aldığı bilinmektedir (Özgül, 1984;
değişik türden metakarbonat blokları kapsayan Okay, 1989; Kansun, 1993). Alanya metamorfik
metamorfik topluluk, bu makalede Sugözü naplarının ortadaki tektonik dilimine karşılık
formasyonu olarak tanımlanmıştır. Birim olan Sugözü formasyonu, inceleme alanının
adlaması, Alanya yöresinde çalışan Özgül güneybatı kesiminde, üst napa karşılık olan
(1984)’den alınmıştır. Sugözü birimi, Bozyazı Yumrudağ napının tabanına ilişkin Cebelireis
İskelesi ve batısı ile Kızılin ve Beyreli mahalleleri formasyonu ile tektonik olarak üzerlenirken,
dolaylarında ve KB’ya doğru Narince ve Akcami kuzeydoğudan da Erken Tersiyer yaşlı Kötekler
köyleri civarlarında KB-GD uzanımlı bir hat formasyonu ile açılı uyumsuz olarak örtülür
boyunca düşük kotları takip ederek (Şekil 3). Bu uyumsuzluğun belirteci olarak
yüzeylemektedir. Ayrıca Karaisalı Köyü’nün Kötekler formasyonunun Sugözü formasyonuna
doğusunda da Sugözü biriminin yüzlekleri ait yoğun metamorfik kırıntılar içeren kırmızı-
bulunmaktadır (Şekil 3). kahve renkli, kalın tabakalı taban çakıltaşı ile
Taze yüzeyleri yeşilimsi-mavimsi gri, gül başlaması, aradaki stratigrafi eksikliği ve alt-üst
kurusu, kahvemsi ve koyu gri tonlarında, formasyonlara ait şistozite-tabaka düzlemleri
alterasyon renkleri de sarı-kahve ve kırmızı arasındaki belirgin farklılıklar sayılabilir (Şekil
tonlarında olan ve yer yer metakuvarsit ile 2–3). Bölgede taban-tavan ilişkisi
mermer arakatkıları içeren iri taneli granatlı görülemediğinden ve metamorfizma ve
mika şist, granatlı amfibolit, klorit aktinolit şist, kıvrımlara bağlı katlanmalardan dolayı, Sugözü
glokofanlı-kuvarslı mika şist, grafit şist ile formasyonunun tahmin edilebilen kalınlığı da
amfibol şistlerden yapılı metamorfitler, Sugözü mostradan mostraya değişmektedir.
formasyonunun taban bölümünü oluştururlar Bölgede daha önce yapılmış çalışmalarda
(Şekil 2). Üste doğru yine karışık renklerdeki formasyonun yaşına ilişkin bir fosil bulgusu
fillitik ve iri taneli şisti kayaçlar içinde, bazen verilememiştir (Baydar ve diğ., 1970; Işık ve
şistoziteye uyum gösteren uzamış–yassılaşmış Tekeli, 1995; Özer ve diğ., 2003). Bu çalışmada
20–40 cm ebatlarında mercek ve budinler Sugözü formasyonunun orta-üst kesimlerindeki
halinde, bazende 1-6 m. arasında değişen ve metabazitlerden oluşmuş bloklarla beraber
kısmi bir yönlenme gösteren metagabro, bulunan ve Karaisalı Köyü doğusundan alınan
metadiyabaz, metaserpantinit, mikrogabro, gülkurusu renkli killi metakarbonat kaya
Bozyazı (Mersin) Ve Kuzey Kesiminin Tektono-Stratigrafisi 101

örneğinden yapılan ince kesitte; Globotruncana bulgusundan hareketle, Sugözü formasyonun
sp. ve Globotruncanidae fosil cinsi ile familyasına yaşı Geç Kretase’ye kadar çıkabilecektir.
rastlanmıştır. Dolayısıyla bu yeni fosil
102 A. TURAN
Şekil 2. İnceleme alanının tektono-stratigrafik dikme kesiti (ölçeksiz).
Figure 2. Tectono-stratigraphic columnar section of the study area (unscaled).

Şekil 3. İnceleme alanının jeoloji haritası ve enine jeolojik kesitleri.
Bozyazı (Mersin) Ve Kuzey Kesiminin Tektono-Stratigrafisi 103

Figure 3. Geological map and geologycal sections of the study area.

Sugözü formasyonunun alt ve üst kullanılmıştır. Cebelireis formasyonu, çalışma
kesimlerinde yer alan glokofan parajenezli alanında Bozyazı İskelesi’nin batısında, Kızılin-
metamorfitleri, yüksek basınç / düşük sıcaklık Ağzıkara-Beyreli mahalleleri arasında önemli bir
metamorfizmasını karakterize etmektedir. Bu tip yükselti oluşturmaktadır. Bu yükseltinin
başkalaşımın olduğu jeolojik bölgelerin başında zirvelerinde 850 m rakımlı Azıtepe ile 650 m
dalma-batma zonları gelir. Metamorfitler içinde rakımlı Işılayık Tepe bulunmaktadır (Şekil 3).
yassılaşarak-uzayıp yönlenme kazanmış parça Cebelireis formasyonu en altta ezik-breşik
ve bloklar halindeki bazik-ultrabazik kökenli yapıda, mavimsi gri renkli, orta-kalın katmanlı,
metamağmatiklerin yoğun olarak bulunuşu ve rekristalize dolomitlerle başlar. Taban kesiminde
bunlara bazen pelajik fosil içerikli metakarbonat koyu kırmızı-kahve ve koyu sarı renklerdeki
bloklarının katılması, kökensel olarak bloklu bir demirli lateritler, boşlukları dolduran cepler ve
karışığı düşündürmektedir. Yoğun tabaka yüzeylerinde sıvalar halinde izlenirler.
deformasyonla birlikte başkalaşım izleri de Bu dolomitli, lateritli taban bölümü üzerinde
taşıyan bu bloklar arasında, çakıllı-kumlu- mavimsi gri-koyu gri renklerde, orta katmanlı ve
çamurlu metakırıntılıların bir matriks şeklinde laminalı rekristalize kireçtaşı-mermer seviyeleri
bulunuşu, yine bir karışık olgusuna destek verir. yer alır. Bunların üzerinde klorit şist, kuvars
Alanya-Gündoğmuş bölgelerinde aynı adla albit muskovit şist, kalk şist ara seviyeleri ile
kullanılan Sugözü formasyonu (Özgül, 1984; metakuvarsit-metakumtaşı bantları da içeren
Okay, 1989; Kansun, 1993), Gazipaşa ve Anamur yeşilimsi gri-gri renkli fillitik düzeyler görülür.
dolaylarında Permiyen öncesi yaşta kabul edilen Daha üstlerde mavimsi gri renkli, orta-kalın
Bağlıca formasyonu (Ulu, 1989; Özer ve diğ., katmanlı rekristalize kireçtaşı ve dolomitlerden
2003) ve Alanya Metamorfitlerinin ‘’Şist- sonra yine yeşilimsi renk tonunun ve fillitik
amfibolit ve Şist-fillit’’seviyeleri (Işık ve Tekeli, seviyelerin egemen oduğu şistik kayalar izlenir.
1995) ile deneştirilebilir. Cebelireis formasyonunun en üst seviyelerinde
ise yoğun eklemli, yer yer bitüm ve çokça
Yumrudağ Napı dolomit içerikli kristalize kireçtaşı ve yarı
Yeşil şist fasiyesinde başkalaşıma uğramış mermer tabakaları yer alır. Mikroskop
Permiyen-Triyas yaşlı, pelitik şisti kayaç ara çalışmalarında karbonatların ilksel dokularını
katkılı, mermer-rekristalize kireçtaşı ve tamamen kaybettikleri ve %3–4-kuvars kumu,
dolomitlerden yapılı olan kalın metakarbonat %2–3 organik materyal (bitüm), %2–3 bükülme
istifleri, Alanya Birliğinin Yumrudağı napı gösteren serisit-klorit pulcukları, %1-2 opak
olarak Alanya bölgesinde tanımlanmış (Özgül, mineral ile %10 dolayındaki dolomite ilaveten
1984) ve daha sonra birçok araştırıcı, bu tektonik %80–85 oranında iri ve uzamış-yönlenmiş kalsit
bölümlendirme ve adlamayı kullanmıştır (Okay, tanelerinden oluştukları gözlenmiştir. Sugözü
1989; Ulu, 1989; Kansun, 1993; Deli ve Turan, formasyonunu tektonik dokanakla üzerlemiş
2002). Bozyazı ve çevresinde, üst tektonik dilim olan Cebelireis formasyonu, üstten açılı
konumundaki Yumrudağ napında, yalnız uyumsuz olarak Erken Tersiyer flişoidlerinden
Permiyen’e karşılık gelen Cebelireis formasyonu yapılı Kötekler formasyonu ile örtülmektedir.
gözlenmektedir (Şekil 2-3). Cebelireis formasyonunun inceleme alanındaki
kalınlığı 700 m’ye yaklaşır (Şekil 2–3).
Cebelireis formasyonu ( Pc) Cebelireis formasyonun rekistalize
Sugözü formasyonu üzerinde tektonik bir karbonatlarında; Permocalculus sp.,
dokanakla duran kuvars albit şist, kalk şist, fillit, Pseudofusulina sp., Climacammina sp.,
klorit şist, metkumtaşı arakatkılı kalın Paleotextularia sp., Nodosaria sp., Lingulina sp.,
metakarbonat istifi, çalışma sahasında Cebelireis Mizzia sp. gibi alg ve fuzulinid cislerine
formasyonu olarak incelenmiştir. Formasyon rastlandığından, birime Geç Permiyen yaşı
adı ilk kez benzer kaya-stratigrafi birimleri için verilmiştir (Baydar ve diğ., 1970). Formasyonun
Alanya bölgesinde Özgül (1984) tarafından litolojik gelişimine ve bentik foram ve alglerden
104 A. TURAN
oluşan fosil içeriğine baktığımız zaman, Geç ara katkıları içeren, laminalı yapıda ve alacalı
Permiyen’de Alanya Birliğinin içinde renklerde marn ve çamurtaşı ardışığı halindedir.
bulunduğu paleocoğrafyanın, sığ platform tipi İstif içinde kalınlığı 100 m’ye kadar varabilen
bir çökelme alanı olduğu söyleyebiliriz. marnlı düzeylerde yer yer mavimsi gri renkli,
Metakarbonatlara eşlik eden metakırıntılılar ise, ince tabakalı ve az çörtlü kireçtaşı tabakalarıda
bu çökel alanının zaman zaman sığlaştığına izlenebilmektedir. Kötekler formasyonu en
işaret etmektedir. üstlerde kahvemsi mikroçakıltaşı, şeyl, killi ve
Alanya-Gündoğmuş bölgelerinde aynı adla kırıntılı kireçtaşı nöbetleşmesi şeklinde
kullanılan Cebelireis formasyonu (Özgül, 1984; gelişimini sürdürür (Şekil 3). Formasyonunun
Okay, 1989; Kansun, 1993), Gazipaşa ve Anamur çört yumrulu-killi-kırıntılı karbonatları; killi
dolaylarında Permiyen öncesi yaşta kabul edilen biyomikrit-seyrek biyomikrit-biyomikrit ve
Pınarlık formasyonu (Ulu, 1989; Özer ve diğ., fosilli kalkarenit şeklindeyken, kumtaşları ise;
2003) ve Alanya Metamorfitlerinin ‘‘ Kuvarsit- litik arenit-yarı litik arenit ve litik vake
Mermer’’serileri (Işık ve Tekeli, 1995) ile korele türündendir.
edilebilir. Alt sınırı boyunca Alanya Birliğinin Sugözü
ve Yumrudağ naplarına ait metamorfik birimleri
Kötekler formasyonu (Tk) açılı bir uyumsuzlukla örten Kötekler
Bozyazı’nın batı ve kuzeybatı bölümlerinde, formasyonu, üst sınırı boyunca, bölgenin üst
alttaki Alanya Birliğinin metamorfik birimlerini allokton dilimine ait Geç Paleozoyik yaşlı
açılı uyumsuz olarak örten Alt Tersiyer formasyonlar tarafından tektonik olarak
flişoidleri, en iyi istiflenme sunduğu Bozyazı’nın üzerlenmektedir (Şekil 2-3) . Kötekler
Kötekler Mahallesi’ne izafeten bu çalışmada formasyonunun kalınlığı, tip yerinde yapılan
Kötekler formasyonu olarak tanımlanmış ve bu ölçülü stratigrafi kesitinden 750 m. olarak
birimin yüzlekleri olarak incelenmiştir. saptanmıştır (Şekil 2).
Bozyazı’nın kuzeybatısında Çopurlu, Kötekler formasyonun en alt seviyelerinden
Demirciler, Çayırcık, Bucak, Kışla, Kötekler, alınan örneklerde; Nummulites sp., Discocyclina
Gürlevik, mahalleleri ve Göktaş, Kızılkaya sp., Sphaerogypsina sp., Rotalia sp. gibi bentik
dolaylarında KB-GD uzanımlı geniş ve kalın bir foraminiferler gözlenirken, alt-orta kesimlerden
kuşak halinde izlenmektedir (Şekil 3). Kötekler alınan numunelerde; Planorotalites sp.,
formasyonu, Bozyazı kuzeyinde D-B uzanımlı Globigerinateka sp., Chilogümbelina sp., Globigerina
dar bir kuşak şeklinde görülürken, Karaisalı sp., Globorotalia sp. gibi planktonik fosiller
Köyü ve kuzeyinde ise KKD-GGB uzantısında belirlenmiştir. Üst düzeylerde ise yine
Hadim napının altından yüzeye çıkmaktadır planktonlardan Globorotalia centralis, G.
(Şekil 3). Kötekler formasyonunun tip yeri bullbrooki, G. aragonensis, Globigerina senni,
inceleme alanı içindedir ve tip kesiti; Narince Globigerapsis kugleri, Truncorotalites topilensisʹe
Köyü batısından başlayıp Kötekler rastlanmıştır. Sonuçta saptanabilen bu fauna
Mahallesi’nden geçtikten sonra, Kötekli T. ile toplulukları ile birimin tamamı için Geç
Çingen T. arsındaki boyunu katederek KD’daki Paleosen-Orta Eosen yaşı öngörülmüştür.
dere yatağına ulaşır ve 100 m kadar doğudan Başlangıçta metamorfik bir temel üzerinde
geçen Hadim Napına kadar devam eder (Şekil kırmızı renkli taban kırıntılısı içerikli transgresif
3). bir istif olarak çökelmeye başlayan Kötekler
Formasyon tabanda rekristalize kireçtaşı- formasyonu, kaba taneli klastiklere eşlik eden
dolomit, kuvarsit ve şistik kayaç çakıl ve blokları kırıntılı-killi karbonat ara düzeylerindeki
içeren, kırmızı renkli, kalın tabakalı heterojen- nummulitli-diskosiklinli-algli faunalar, sınırlı sığ
polijenik çakıltaşları ve kumtaşları ile başlar. deniz koşullarını gösterirken; orta-üst
Kötü boylanmış-as olgun çakıltaşları ve seviyelerdeki globigerinli ve globorotalialı killi
kumtaşları arasında daha üst seviyelerde 3–5 cm kireçtaşı-marn düzeylerli ile ardışık bir
kalınlığında, bordo renkli, bol Globigerinaʹlı konumda çökelen ince çakıllı-kumlu-çamurlu
çamurtaşı ara düzeyleri de olağandır. Yukarıya çökeller, genel olarak pelajik bir türbidit istifi
doğru çamurtaşı-çakıltaşı ardışımına geçen istif, durumundadır. Kötekler formasyonunun
daha üstlerde breş, kumtaşı ve kırıntılı kireçtaşı tabanında gözlenen ve yakınsak türbiditlere
Bozyazı (Mersin) Ve Kuzey Kesiminin Tektono-Stratigrafisi 105

karşılık gelen kumtaşı-çamurtaşı arakatkılı şeyl-ince tabakalı kireçtaşı ve kuvarslı silttaşı-
heterojen-polijenik çakıltaşları, transgresyon başı kumtaşı ardışımı şeklinde devam eder.
ve fliş öncesi döneme ait bir çökelmeye işaret Mikroskobik incelemelerde kireçtaşı
ederken, formasyonun orta kesimlerindeki ortaç merceklerine ait örnekler; limonitle ornatılmış,
türbiditlere karşılık gelen kırıntılı kireçtaşı-marn iri kristalli, yoğun makro kavkılı rekristalize
aratabakalı kumtaşı ve şeyller ise, olasılıkla bağlamtaşı-biyolit şeklindedir. Kırıntılı kaya
regresif döneme ait fliş fasiyesli bir çökelimeyi örnekleri ise; kuvars kumlu silttaşı, ince taneli
karakterize etmektedir. Kötekler kuvars vake ve kuvars arenit şeklindedir.
formasyonunun litolojik gelişimi, faunal içeriği Asarlıkyaylası formasyonu Bozyazı
ve stratigrafik konumu, Bozyazı bölgesinde Geç kuzeyinde Üst Paleosen-Orta Eosen
Paleosen-Orta Eosen sürecinde, flişoidlerinden oluşmuş Kötekler formasyonuna
sedimantasyonun prefliş-fliş evrelerini bindirmiştir (Şekil 2,3). Yarıcak formasyonuyla
kapsayacak tarzda gerçekleştiğini gösterir. uyumlu örtülen birimin kalınlığı, inceleme
Daha önceleri Anamur-Bozyazı-Ermenek alanında 150 m ile 300 m arasında
dolaylarında ‘’Anamur fasiyesi’’ (Baydar ve diğ., değişmektedir. Bol briyozoer, spiriferit tipi
1971) ve ‘’Anamur formasyonu’’ (Demirtaşlı, brakiyopod, krinoid ve Disphyllum goldfussi,
1986) şeklinde de tanıtılmış olan Kötekler Hexgonaria sp. içeren birim, Geç Devoniyen
formasyonu, Orta Toroslarʹın batı kesimlerinde yaşlıdır.
yer alan İbradı ve Zilan filişleri (Martin, 1969), Asarlıkyaylası formasyonunun alt-orta
Bakalasay ve Gümüşdamla formasyonları düzeylerinde yoğunlaşmış kuvarsitik kumtaşı
(Demirtaşlı, 1976), Ağaçtepesi formasyonu egemen kırıntılılar, Bozyazı yöresinde çökelimin
(Karadağ, 1987), Saytaş formasyonu (Özçelik, bu süreçlerde, gel-git akıntıları etkinliğinde
1984), Beden formasyonu (Turan, 1990) ve gerçekleştiğini gösterir. Sözü edilen kırıntılılar
Çobanağacı formasyonu (Özgül, 1997) ile içinde kokina yığını halindeki karbonat
karşılaştırılabilir. mercekleri, resifli ılık-sığ denizel çökel ortamı
koşullarını yansıtır. Üst seviyelerinde yer alan ve
HADİM NAPI organik materyal içeriği yüksek olan koyu gri-
siyah şeyller, ise, çökelmenin su altı redüktör bir
Asarlıkyaylası formasyonu (Da) ortamda başladığını düşündürür.
Bozyazı yöresinde Hadim napının alt Hadim-Ermenek-Anamur-Bozyazı
düzeyindeki bol makro fosilli karbonat mercekli, Aydıncık-Silifke yörelerinde, farklı
şeyl-kuvarsitler Asarlıkyaylası formasyonu araştırmacılar tarafından tanımlanan Anamur
olarak tanıtılacaktır. Formasyon adlaması, kalın fasiyesinin Üst Devoniye istifi (Baydar ve diğ.,
ve geniş yüzleklerin yer aldığı Hadim bölgesi 1970), Gölboğazı (Özgül, 1997; Özer ve diğ.,
için Turan (1990) tarafından yapılmıştır. Aynı 2003), Mulumu (Demirtaşlı, 1978), Göksu
litolojiler Bozyazı-Aydıncık bölgesi için (Kuşcu, 1983), Feli (Işık ve Tekeli, 1995), Akdere
Gölboğazı formasyonu (Özer ve diğ., 2003) ve (Gürçay, 2000) formasyonları ile Karaütük
Akdere formasyonu (Gürçay, 2000) şeklinde formasyonunun (Gökten, 1976; Turan, 1997) alt
tanımlanmışsa da adlama önceliği ilkesine bölümü Asarlıkyaylası formasyonu ile korele
uygun tarzda Turan’ın (1990) adlaması edilebilir niteliktedir.
kullanılmalıdır. Formasyon Bozyazı’nın
kuzeydoğusundaki Kök Mahallesi’nin Yarıcak formasyonu (Ky)
kuzeydoğusunda çok sınırlı olarak dar bir Asarlıkyaylası formasyonunu uyumlulukla
alanda yüzeyler (Şekil 3). örten ve bol fosilli kireçtaşı ile kuvarsitik
Asarlıkyaylası formasyonu, çalışma alnında kumtaşı nöbetleşmesinden oluşan ve
yeşilimsi ve koyu gri-siyah şeyl, silttaşı ve koyu Bozyazı’nın Kök Mahallesi civarında küçük bir
sarı-kahverenkli kuvarsitler ile başlar. Üste yüzleği bulunan Karbonifer istifi, bu makalede
doğru mavimsi gri renkli ve bol mercanlı, Yarıcak formasyonu olarak tanıtılacaktır. Turan
brakiyopodlu ve krinoidli kireçtaşı merceklerine (1990) Hadim-Taşkent–Gündoğmuş üçgeninde
rastlanır. Üst bölümlerde ise koyu gri-siyah benzer birimleri, ilk kez Yarıcak formasyonu
renkli, organik madde içeriği fazlaca olan marn- şeklinde tanımlamıştır. Aynı litolojiler daha
106 A. TURAN
sonra Bozkır-Hadim-Taşkent yöresinde yine (Turan, 1997) ile Karaütük formasyonu (Gökten,
aynı adla tanımlanmışlardır (Özgül, 1997). 1976; Turan, 1997)’nun üst seviyeleri yine Orta
Yarıcak formasyonu, tabanda koyu gri- Toros kuşağında Yarıcak formasyonuna karşılık
siyah renkli kireçtaşı tabakaları ile başlar. Üste gelen birimlerdir.
doğru gri-krem renkli, çapraz laminalı
kuvarsitle devam eder. Daha üst kesimlerde
laminalı kumlu kireçtaşı, koyu gri bitümlü Arpalık formasyonu (Pa)
kireçtaşı ve gri boz renkli yumrulu kireçtaşları Bozyazı kent merkezinin kuzeyindeki Kök
gözlenir. En üst seviyelerde ise bordo renkli Mahallesi dolaylarında sınırlı bir yerde
kuvarsitler ile pembemsi-gülkurusu renklerde yüzeylemiş olan ve Yarıcak formasyonu
bol mercanlı-brakiyopodlu ve krinoidli laminalı üzerinde uymlu olarak yer alan seyrek kumtaşı
kireçtaşları görülür Kumtaşı örnekleri genelde arakatkılı onkolitli-fuzulinli-krinoidli
kuvars veya limonit çimentolu, yarı yuvarlak, kireçtaşları, bu yazıda Arpalık formasyonu
toparlakça, olgun kuvars tanelerinden yapılı olarak tanıtılmıştır (Şekil 2-3). Birim adlaması,
kuvars arenitlerdir. Formasyonun karbonatları; Hadim-Taşkent-Gündoğmuş yörelerindeki
biyosparit, kumlu oosparit, fosilli oosparit ve sürekli-yaygın ve kalın yüzleklere dayalı olarak
biyointrasparitler şeklindedir. Turan (1990) tarafından yapılmıştır. Arpalık
Arpalık formasyonuyla uyumlu olarak formasyon Sarıveliler (Karaman) civarında
örtülen Yarıcak formasyonunun kalınlığı 150- Gavuralanı ve Dikmentepe formasyonları
200 m kadardır. Formasyonu temsil eden (Okuyucu ve Güvenç, 1997) şeklinde tanıtılırken,
numunelerde; Fusulinella sp., Schubertella sp., Bozkır-Hadim-Taşkent bölgesinde de Çekiçdağı
Diplosphaerina sp., Globivalvulina sp., Millerella sp., formasyonunun Keltaş ve Çamalan üyeleri
Archaediscus sp., Neoarchaediscus sp., Earlandia sp., (Özgül, 1997) şeklinde verilmiştir. Burada
Ozowainella sp., Tubertina sp., Pseudoendothyra sp. birimin yüzlerce km yanal devamlılığı (Özgül,
gibi mikrofosillerin dışında, Fenestella sp., 1976; Okuyucu ve Güvenç 1997) sözkonusu
Linoproductus sp., Productus sp. ve Zaphrentis sp. olduğundan formasyon mertebesinde
gibi makrofaunalara rastlanmış olduğundan, kullanılması ve de adlama önceliği ilkesine göre
Yarıcak birimine Karbonifer yaşı önerilmişdir. Turan’ın (1990) kullandığı adın alınması uygun
Yarıcak formasyonunun kapsamakta görülmüştür.
olduğu lito ve biyofasiyesler, Karbonifer Formasyonun alt bölümündeki yeşilimsi
sırasındaki çökel alanının, sığ-sıcak-yüksek sarı, orta-kalın tabakalı kireçtaşlarında,
enerjili Y zonuna (Irwin, 1965) karşılık gelen bir Girvanella tüpsel alglerinin oluşturduğu 0,5-1
bölge olduğunu belgelemektedir. Karbonatlarla cm çaplı onkolitlerin çekirdeğinde ekseri
ardalanan ve demiroksitlerce zengin gereç Schwagerinid tipi bir fuzulin bulunur. Çekirdek
kapsayan az yuvarlak-köşeli kuvars kumtaşları etrafında dışa doğru genişleyen alg tüpleriyle
ise, oksidasyon bölgesi konumundaki yakın bir sarılmış bu düzey, Girvenellaʹlı kireçtaşı olarak
kaynaktan beslenmenin olduğunu bir çökelme bilinen ve öncelikle Orta Toros kuşağında
sahasını gösterir. Sonuç olarak Yarıcak Karbonifer-Permiyen geçişinde biyozon
formasyonu resif ardı-resif düzlüğü fasiyeslerini oluşturan önemli bir klavuz seviyedir (Özgül,
yansıtacak şekilde, bölgede Karbonifer boyunca 1976; Monod, 1977; Okuyucu ve Güvenç 1997).
çökelimiş resifal bir birimdir. Bu seviye üzerinde sarı boz renklerde ve 6-7 mm
Ermenek-Mut bölgelerinde tanımlanmış iriliğinde bol fuzulinli, bazen krinoid briyozoa-
Mulumu (Demirtaşlı, 1986) ve Göksu (Kuşçu, mercan brakiyopod içerikli kireçtaşı yeralır. Bu
1983) formasyonları, Asarlıkyaylası ve Yarıcak kireçtaşları içinde mercek ve bantlar halinde
birimlerinin ikisini birden karşılık gelirken; kuvarslı kumtaşı ara düzeyleri de gözlenir.
Belpınartepe formasyonunun (Gedik ve diğ., Arpalık biriminin karbonatları; biyosparrudit,
1979) alt bölümleri, Yarıcak formasyonu ile biyointrasparit ve biyolitit, kumtaşı litolojileri ise
deneştirilebilir. Aydıncık bölgesimdeki iyi boylanmış, olgun-üst olgun kuvars kumları
Dikenlidere formasyonu (Gürçay, 2000) ve içeren kuvars arenitler şeklindedir.
Silifke yöresindeki Korucuk formasyonu Kuşakdağı formasyonu ile uyumsuz olarak
(Demirtaşlı, 1984) ve Değirmendere formasyonu örtülen Arpalık formasyonunun kalınlığı,